"Enkel volksreferendum kan oplossing bieden voor Nepalcrisis"

‘Wat de fysieke aanwezigheid van de Maoïsten betreft, zijn er slechts 100.000 rebellen aanwezig. Vanuit territoriaal standpunt echter hebben de Maoïsten naar schatting 80% van Nepal in handen, vooral landelijk gebied dan. In steden komen de rebellen doorgaans niet, vandaar dat geen enkel hoofdkwartier van het Koninklijke Nepalese Leger in de 75 Nepalese districten in handen is van de Maoïsten. Volgens officiële bronnen heeft het Koninklijke Nepalese Leger de situatie dus nog altijd onder controle, maar in werkelijkheid liggen de zaken anders.’
Wat was de impact van de dictatoriale machtsgreep van koning Gyanendra op 1 februari?
‘Sinds 1 februari werden meer dan 500 politieke opponenten en activisten onwettig aangehouden. Ook werd de pers monddood gemaakt door de perscensuur opnieuw in te stellen. Op het vlak van de mensenrechten, is de situatie in Nepal ontzettend belabberd.
Sinds het begin van het conflict tien jaar geleden zijn ongeveer 11.500 mensen om het leven gekomen, waarvan meer dan 7.000 burgerslachtoffers. In een rapport van Human Rights Watch van maart 2004 -dat ik heb helpen opstellen- werden meer dan 2.000 verdwijningen vastgesteld, maar verwacht wordt dat dat cijfer in werkelijkheid veel hoger ligt. Ook onwettige arrestaties, verkrachtingen en folteringen zijn dagelijkse kost in Nepal.’
Aan wie zijn die praktijken toe te schrijven?
‘Beide partijen maken zich evenveel schuldig aan misdaden tegen de menselijkheid in Nepal. In die zin beantwoorden de Maoïsten volgens mij niet aan het geromantiseerde beeld van rebellen, maar zijn het meedogenloze terroristen die er niet voor terugdeinzen burgerslachtoffers te maken. Voor burgers maakt dat het erg gecompliceerd. Zij zijn uiteindelijk altijd het slachtoffer.
Zowel de Maoïsten als het Koninklijke Nepalese Leger trekken voortdurend rond over het platteland. Ieder moment kan een gewapende groep van een van beide partijen in een dorp arriveren zonder dat burgers weten om welke partij het gaat. Nepalezen beschouwen het als een plicht hun gasten eten aan te bieden, ook al zijn die gewapend. Maar als hun gewapende gasten hen verplichten kleur te bekennen en het blijkt om leden van de andere partij te gaan, zijn de gevolgen rampzalig.’
Ondanks de wantoestand in Nepal werd op de recente jaarvergadering van de VN Mensenrechtencommissie in Genève weinig of niets ondernomen. Hoe verklaart u dat?
‘Ik was zelf aanwezig in Genève om er te pleiten voor meer internationale druk en een sterke internationale aanpak van het conflict in Nepal, maar de wegen van de internationale politiek hebben dat verhinderd. Nochtans vind ik dat op iedere vorm van mensenrechtenschendingen internationaal gereageerd zou moeten worden, ook al vallen er geen Amerikaanse of Britse slachtoffers.
Op de jaarvergadering van de VN Mensenrechtencommissie werd enkel beslist VN-gezanten te sturen om de toestand ter plaatse op te meten. Dat mag dan wel een positieve ontwikkeling zijn, maar voor de Nepalese burger volstaat dat niet. Vreemd genoeg stuurden op de jaarvergadering enkel de VS en India, twee van de voornaamste wapenleveranciers van Nepal, op democratische maatregelen aan. Zo meent India dat het herstellen van het meerpartijensysteem en van de constitutionele orde onontbeerlijk zijn.’
De Waalse leveringen van Minimi’s aan Nepal in 2002 waren volgens de Belgische overheid bedoeld om de democratie in het land te verstevigen. Klopt het dat het er drie jaar na datum sterk op lijkt dat de Minimi’s hun doel gemist hebben?
‘Het grote probleem is dat er van democratie in Nepal al langer geen sprake meer is. Ook hebben we met Human Rights Watch kunnen vaststellen dat de Waalse Minimi’s misbruikt worden tegen burgers, zowel door het Koninklijke Nepalese Leger als door de Maoïsten. Vermoedelijk zijn een deel van de Waalse Minimi’s in handen gekomen van de rebellen na raids die ze uitvoerden op posten van het Koninklijke Nepalese Leger. Een andere vorm van wapenmisbruik dat we hebben kunnen vaststellen, zijn de zogenaamde burgerdefensiegroepen die van wapens voorzien worden door het Koninklijke Nepalese Leger. Het leger draagt deze burgermilities op mensen neer te schieten zodra ze nog maar een vermoeden hebben dat het om een Maoïst gaat.’
Moeten volgens u strikte voorwaarden verbonden zijn aan het verlenen van vergunningen voor wapenleveringen?
‘Ja, maar dat betekent niet dat ik aanstuur op een internationale wapenexportstop. Wapenleveringen zijn volgens mij enkel mogelijk aan stabiele democratische regimes die het internationaal recht erkennen en de mensenrechten eerbiedigen. Ook moet er in die landen toegang mogelijk zijn voor onafhankelijke internationale mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch. Ten slotte mogen de wapens niet tegen burgers gebruikt worden, maar enkel in de strijd tegen echte terroristen. Zolang aan al die voorwaarden voldaan wordt, ben ik niet gekant tegen wapenhandel.’
Onlangs maakten de Verenigde Staten bekend nucleaire bommenwerpers aan Pakistan en India te willen verkopen. De relaties tussen beide kernmachten mogen de jongste jaren dan wel gestabiliseerd zijn, maar de afgelopen halve eeuw waren die enorm wankel. Hoe reageert u daar dan op?
‘Zolang de doelstellingen van de betrokken partijen goed zijn, zie ik er geen graten in. Als echter duidelijk aangetoond kan worden dat de mensenrechten erdoor dreigen te worden geschonden, dan heb ik er wel problemen mee. Maar de afgelopen twee jaar leven India en Pakistan min of meer op goede voet en raakt de crisis rond het betwiste Kasjmir stilaan bekoeld.
De vraag blijft natuurlijk waarom India en Pakistan nucleaire bommenwerpers zouden willen aanschaffen nu hun relatie terug stabiel is en waarom de VS nucleaire bommenwerpers willen leveren aan twee kernmachten die ze in het verleden zelf op de vingers tikten voor hun nucleaire wapenwedloop.’
Volgens The Washington Post moeten de leveringen van die nucleaire bommenwerpers 5.000 banen redden bij Lockheed-Martin, een van de grootste vliegtuigbouwers en wapenproducenten ter wereld, gevestigd in Texas, de thuisstaat van president Bush.
‘Dan lijken die leveringen me inderdaad dubieus. Maar ik beklemtoon het nogmaals: zolang er geen mensenrechten mee geschonden worden, zal ik me er niet tegen verzetten. Wat me wel zorgen baart is het indirecte gevaar van die wapenleveringen voor Nepal.
Nu de landen met democratische regimes unaniem weigeren nog langer wapens te leveren aan Nepal, tonen landen als China en India zich immers maar al te graag bereid die markt over te nemen. De kans is dus niet onreëel dat de nucleaire bommenwerpers die geleverd zullen worden aan India in een later stadium in handen van het Koninklijke Nepalese Leger terecht zullen komen.’
Zou een internationale vredesmacht een oplossing kunnen bieden voor de crisis in Nepal?
‘Blauwhelmen of andere internationale vredestroepen kunnen het conflict in Nepal volgens mij geen halt toeroepen. Anders dan in Rwanda en Joegoslavië, waar het om etnische conflicten ging, gaat het in Nepal om een politiek conflict. De Maoïsten streven al sinds 1996 voor een republikeins regime, terwijl koning Gyanendra na 1 februari dit jaar zijn greep op de macht nog maar eens verstevigde door de regering de laan uit te sturen en als het ware een dictatoriale monarchie te installeren.
Volgens mij kan enkel een volksreferendum een oplossing bieden, de militaire oplossing is geen optie. Ik pleit er dan ook voor het volk te laten beslissen of ze nog langer een monarchie willen, dan wel liever een republikeins regime geïnstalleerd zouden willen zien. Pas als voor die politieke crisis een oplossing is gevonden, moeten buitenstaanders -waaronder ook België- hun verantwoordelijkheid opnemen en controleren of de verdere ontwikkelingen in Nepal democratisch verlopen en niet in strijd zijn met het internationaal recht of met de mensenrechten. ‘