"EU en VS moeten prioriteiten Centraal-Azië herbekijken"

De volksopstand deze maand in Kirgizië “moet de Europese Unie en de Verenigde Staten wakker schudden”, zegt Veronika Szente Goldston, directeur Europa en Centraal-Azië van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.
“Het loont niet om de grieven van de mensen te negeren en repressie te tolereren omdat er andere, zogezegd grotere belangen zijn”, zegt Goldston. “Of die belangen nu geostrategisch zijn of niet, men kan ze zelden of nooit verdedigen zonder tegelijk voor mensenrechten en democratie te ijveren.”

Oezbekistan

De recente gebeurtenissen in Oezbekistan, het Centraal-Aziatische land met het grootste aantal inwoners, 28 miljoen, zijn het beste voorbeeld, zegt ze. In maart gaf het VN-Mensenrechtencomité het land er flink van langs. Een vernietigend rapport had het onder meer over kinderarbeid, de vervolging van mensenrechtenactivisten en journalisten, wijdverspreide repressie van burgers, aanhoudende foltering en slechte behandeling van gevangenen, en de afwezigheid van een onafhankelijke rechtspraak.
Het VN-comité verweet Oezbekistan ook dat er nog altijd geen verantwoordelijken zijn aangewezen voor het bloedbad van 2005 in de stad Andijan, toen veiligheidstroepen het vuur openden op vreedzame betogers met 750 doden als gevolg.
VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon bracht deze maand een bezoek aan Oezbekistan en drong er bij president Islam Karimov op aan meer aandacht te hebben voor mensenrechten, zij het dat zijn woorden minder scherp waren dan die van het VN-Mensenrechtencomité.

Gematigd

Toch hebben westerse landen de laatste tijd hun houding ten aanzien van Oezbekistan gematigd vanwege geostrategische belangen, zegt Human Rights Watch. In oktober 2009 schrapten de buitenlandministers van de EU een wapenembargo tegen Oezbekistan, de enige EU-sanctie die nog overbleef, omdat er het laatste jaar “positieve stappen” gezet waren door de regering in Tasjkent, luidde het argument.
Tekenen van vooruitgang zag de EU onder meer in de “gestructureerde mensenrechtendialoog” met de EU, de ratificatie van internationale conventies tegen kinderarbeid en de introductie van de habeas corpusprocedure (voor controle op onwettige gevangenhouding).
Human Rights Watch zegt echter dat er “behalve de geïsoleerde jaarlijkse gesprekken (over mensenrechten), waarvan de inhoud en resultaten duister zijn, het laatste jaar geen enkele van de stappen die de EU citeert, gezet is.”

Afghanistan

Duitsland, dat een militaire basis heeft in Oezbekistan, was de belangrijkste pleitbezorger van de afschaffing van het embargo. De rijke olie- en gasreserves in Centraal-Azië vormen nog een potentiële reden voor de EU om zich soepeler op te stellen tegen Oezbekistan.
Ook de VS zijn minder hard voor de mensenrechtensituatie in Oezbekistan sinds de regering-Karimov vorig jaar Washington de toestemming gaf om Oezbekistan te gebruiken als transitroute naar Afghanistan en de luchtmachtbasis in Navoi te gebruiken. In 2005 hadden de VS zich moeten terugtrekken van de luchtmachtbasis nadat de Amerikanen kritiek hadden geleverd op het bloedbad in 2005.
Ondertussen duiken nieuwe verhalen over Oezbeekse mensenrechtenschendingen op in de westerse media. Eind februari kwam het verhaal naar boven over de 28-jarige psycholoog Maxim Popov, die al zeven jaar opgesloten zit. Hij werd vorig jaar veroordeeld voor “het aanzetten tot homoseksualiteit” en “het corrumperen van minderjarigen” omdat hij een organisatie voor aidspreventie heeft opgericht. Izis, Popovs organisatie, wordt onder meer gefinancierd door het VN-kinderfonds Unicef.
De kans dat de internationale gemeenschap druk uitoefent, is klein, zegt Goldston. “De vrijlating van opgesloten mensenrechtenverdedigers was voor de EU een expliciet criterium voor opheffing van de sancties. Dat de sancties nu opgeheven zijn zonder dat er vooruitgang is geboekt op dit gebied – men heeft zelfs een stap achteruit gezet – zegt alles over het gebrek aan vastberadenheid tegen de aanhoudende misbruiken van de Oezbeekse regering.”