EU herziet relaties met partnerlanden door Arabische Lente

De Europese Unie heeft sinds 2004 een beleidskader om hulp en politieke dialoog te combineren met zijn buurlanden, het Europese Nabuurschapsbeleid (ENP). Dit beleid ontstond in 2004 in de schaduw van de EU-uitbreiding. Toen kwamen er in één klap tien nieuwe lidstaten bij. Hierdoor ontstond echter de vrees dat door de uitbreiding het verschil tussen de lidstaten en de andere landen in de regio te groot zou worden. Terwijl bijvoorbeeld Polen, Litouwen en Hongarije volwaardige leden van de EU werden, bleven hun buurlanden Oekraïne en Wit-Rusland achter, geprangd tussen de Europese Unie en Rusland.

Daarom creeërde de Commissie het ENP. Zo kon de EU invloed blijven uitoefenen in de naburige regio’s zonder die landen evenwel lidmaatschap te beloven. De landen die deel uitmaken van het Nabuurschapsbeleid zijn Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Wit-Rusland, Oekraïne, Moldavië, Algerije, Marokko, Tunesië, Egypte, Libië, Jordanië, Libanon, Syrië, Israel en de Palestijnse Gebieden.

Beperkte impact van oude ENP

Na jaren van financiële steun bleef de EU echter op haar honger zitten wat betreft democratisering van deze zestien partnerlanden. Wit-Rusland wordt na acht jaar nog steeds “de laatste dictatuur van Europa” genoemd en ten zuiden van de EU voert de Libische leider oorlog tegen zijn eigen bevolking. Een recent evaluatierapport oordeelde dan ook dat de Europese steun voor politieke hervormingen in de buurlanden “tot beperkte resultaten heeft geleid”. Van de zestien landen doen in het oosten enkel Moldavië en Oekraïne en in het zuiden Jordanië en Marokko het redelijk goed.

De zwakke verklaring van Catherine Ashton bij aanvang van de Libische protesten en de interne verdeeldheid omtrent de aanpak van de crisis deed bij sommigen de vraag rijzen of de EU überhaupt wel in staat is enige rol te spelen in de regio.

Sommigen vragen zich af of de EU überhaupt wel in staat is een rol te spelen in de regio. Met het vernieuwde Nabuurschapsbeleid wil de EU bewijzen dat ze wel degelijk relevant kan zijn.

“Meer fondsen voor meer hervormingen”

Met het vernieuwde ENP wil de EU nu bewijzen dat ze wel degelijk een rol kan spelen in de regio. Onder het motto “meer fondsen voor meer hervormingen” wordt een extra 1,2 miljard aan ENP-middelen voorzien. De Europese Investeringsbank kreeg bovendien groen licht om haar leningen aan het zuidelijke Middellandse-Zeegebied met 1 miljard euro te verhogen. Het extra geld zal onder andere gebruikt worden voor een Europees Fonds voor Democratie. Dit moet het maatschappelijke middenveld in de partnerlanden helpen zich verder te ontwikkelen.

Samen met meer middelen komt er echter ook een aanscherping van de financieringscriteria. De EU hoopt de nodige politieke hervormingen aan te zwengelen met een focus op “diepe” democratisering en respect voor de mensenrechten. ENP-landen die de meeste vooruitgang boeken, kunnen beloond worden met meer steun. Zij die achterblijven, lopen het risico hun subsidies te zien verdwijnen.

De wortel en de stok

Democratisering en het respect voor mensenrechten en minderheden waren echter al sinds 2004 een voorwaarde om te kunnen deeluitmaken van het Nabuurschapsbeleid. Hetzelfde geldt voor de zogenaamde “wortel en stok” aanpak, waarbij goede leerlingen beloond en slechte gestraft worden. Waar zit nu precies het verschil?

‘Het verschil zit vooral in de politieke conditionaliteit’ aldus Vicky Reynaert van het Centrum voor EU-studies aan de UGent. ‘In het verleden focuste de EU vooral op de economische ontwikkeling van haar partnerlanden. Zo heeft het Europese Nabuurschapsbeleid de liberalisering van Tunesië of Marokko de voorbije jaren sterk gestimuleerd. Maar het was vooral de politieke elite die van deze liberalisering profiteerde. Het politieke aspect van het ENP werd door diezelfde politieke elite veelal genegeerd.

Bovendien heeft de EU in het verleden nog nooit de “stok” gebruikt en de kans is klein dat ze dat ooit zal doen. ‘De EU heeft de Noord-Afrikaanse landen nodig in haar strijd tegen terrorisme en om migratie tegen te gaan. Het stopzetten van alle hulp is niet erg bevorderlijk voor de samenwerking.’ Reynaert is sceptisch over de mogelijke impact van het vernieuwde ENP. ‘De vraag blijft of de EU door dit vernieuwde ENP haar invloed op de ENP-landen zal kunnen vergroten.’