Europa moet Irakese vluchtelingen steunen

Endres kwam in Brussel bij de EU pleiten voor meer steun aan de verschillende projecten van de UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees) rond Irakese vluchtelingen. Vooral het hervestigen van vluchtelingen die om welke reden dan ook niet meer kunnen terugkeren naar Irak, verdient volgens Endres meer Europese aandacht.
Sinds het begin van de oorlog in 2003 sloegen meer dan 4 miljoen Irakezen op de vlucht. 2 miljoen onder hen trokken naar het buitenland, vooral naar buurlanden Syrië en Jordanië. De rest bleef in Irak, zij het in een andere regio. Zij zijn de zogenaamde IDPs (Internally Displaced Persons).
 Vooral hoofdstad Bagdad kende na de heropflakkering van sektarisch geweld in februari 2006 een ware exodus. Intussen is aan die beweging een einde gekomen. Dat wil echter nog niet zeggen dat alle vluchtelingen ook klaar en bereid zijn terug te keren.

Veiligheid

En dat is terecht, meent Endres. Lang niet alle voorwaarden voor een terugkeer zijn immers vervuld. Samen met de Irakese overheid en tal van andere organisaties probeert de UNHCR daar iets aan te doen. Eerst en vooral moet de veiligheid in alle regio’s gegarandeerd zijn. Op dat vlak is al veel vooruitgang geboekt (een daling van het aantal aanslagen met 33 procent bijvoorbeeld). Toch vinden er nog dagelijks 20 tot 30 gewelddadige incidenten plaats, vooral met etnische en religieuze minderheden als slachtoffer.

Onderdak en stroom

Eens de veiligheid van de terugkerende vluchtelingen verzekerd kan worden, moeten zij voorzien worden van onderdak. Voor wie zelf nog een huis bezit, kan dit snel gaan. Vele huizen zijn in de loop van de voorbije jaren wel bezet door milities, maar de Irakese overheid wil daar nu paal en perk aan stellen.
Het leger heeft de bevoegdheid gekregen om huizen op verzoek terug aan hun rechtmatige eigenaar te bezorgen en de bezetters er uit te gooien. Van de vluchtelingen uit Bagdad zijn 40 procent echter slechts huurders. Voor hen is er op dit moment een enorm tekort aan woningen. De prijzen zijn bovendien gevoelig gestegen.
Ten derde wil de UNHCR zorgen voor een betere toegang tot elektriciteit. Zelfs in Bagdad kan maar voor enkele uren per dag stroom gegenereerd worden door de staat. Er zijn wel privégenerators, maar daar heeft de meerderheid van de bevolking niets aan.

Buurlanden kunnen toestroom niet aan

Daniel Endres is dan ook niet geneigd om alle Irakese vluchtelingen al snel aan te sporen rechtsomkeer te maken. Er moeten met andere woorden ook oplossingen gezocht worden buiten Irak. Syrië en Jordanië namen officieel respectievelijk 400.000 en 100.000 Irakezen op. De echte cijfers liggen allicht nog een stuk hoger, tot meer dan een miljoen in Syrië alleen al.
Endres beseft dat die opvang geen evidentie is: “De aanwezigheid van zo veel vluchtelingen weegt op de gastlanden. Om financiële redenen zagen deze landen zich genoodzaakt om hen geen toegang te verschaffen tot diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg. Het is aan onder meer Europa om daar mede voor in te staan.”

Hervestiging

Maar ook mét het nodige budget raakt het vluchtelingenprobleem in Syrië en Jordanië niet zo maar opgelost. Ook etnisch en religieus zorgt hun aanwezigheid namelijk voor spanningen. Voor wie niet op relatief korte termijn kan terugkeren, moet er dus een derde weg gekozen worden: hervestiging in een ander land dan waar men aanvankelijk naartoe gevlucht is. Ook hier zou Europa actiever aan moeten deelnemen.
Minister van Asiel en Migratie Turtelboom kondigde vorige week nog aan dat België 50 vluchtelingen zich te laten vestigen in België. Voor Endres is dat een goed begin, maar ook niet meer dan dat. Toch wil hij niet gezegd hebben dat er onmiddellijk een veel groter aantal vluchtelingen naar België moeten kunnen komen: “Laat ons eerst afwachten hoe die hervestiging er in de praktijk zal uitzien, en of de vluchtelingen zich goed kunnen integreren.”

Palestijnen zitten muurvast

Al te lang mag die evaluatie niet op zich laten wachten. Zeker als we kijken naar de Palestijnen die in kampen op de Iraaks-Syrische grens verblijven, op de vlucht voor aanvallen van Mahdi-milities. Zij zitten daar vast, want mogen geen van de buurlanden in. Met Zweedse hulp werden intussen wel nieuwe, beter uitgeruste kampen opgericht. Maar dat kan eveneens slechts tijdelijk soelaas bieden. Feit blijft dat de Palestijnen er “in het midden van de woestijn, met een heel beperkte toegang tot water en andere basisproducten” zitten.

Toch wat optimisme

Endres eindigde alsnog met een positieve noot. Vorig jaar keerden al 220.000 IDPs terug naar hun eigen streek. In 2009 zou het zelfs om 500.000 kunnen gaan, als de omstandigheden blijven verbeteren zoals dat nu het geval is. Het budget van de UNHCR voor Irak is met 66 miljoen euro in ieder geval verdubbeld tegenover 2008. Maar Endres wil zich niet fixeren op cijfers. Wat echt telt is en blijft het welzijn van de vluchtelingen. De UNHCR houdt er zich ook aan geen enkele vluchteling te verplichten of zelfs maar aan te sporen om terug te keren. Het vrijwillige karakter van de terugkeer is voor hen essentieel.
Ook wat de Irakese provinciale verkiezingen van aanstaande zaterdag betreft, is Endres optimistisch gestemd. Hij deelt de vrees van waarnemers dat vele Irakezen zullen thuisblijven niet. Zijn aandeel is in ieder geval geslaagd: “UNHCR heeft er in samenwerking met de regering voor gezorgd dat IDPs kunnen stemmen voor kandidaten uit hun eigen streek, en dat zonder de streek waar ze zich nu bevinden te moeten verlaten.” Endres hoopt dan ook dat de verkiezingen overal vlot en veilig zullen verlopen. Dat zou volgens hem een belangrijk signaal van stabiliteit kunnen zijn naar vluchtelingen in het buitenland toe.