Europa’s antwoord op klimaat- en kredietproblemen

“We hebben gedanst op de rand van de vulkaan”, zo vatte journalist Paul Goossens de risico’s van de financiële crisis van de voorbije weken samen. Er zijn diepe gaten geslagen in het vertrouwen in de virtuele en vrije markten. ‘Het einde van het casinokapitalisme’, volgens vele analisten.
Jérôme Gleizes is professor Economie aan de Université Paris XIII. Op het congres van de Europese Groenen op 9 en 10 oktober in Montreuille, Parijs, legt hij uit waarom deze crisis anders is dan voorgaande crisissen. Volgens Gleizes is het huidige kapitalistische systeem al sinds eind de jaren tachtig afgeweken van een consumptiepatroon waarin de arbeider via zijn werk een goed loon verdient dat hem koopkracht geeft. Men heeft mensen voortdurend aangezet meer te consumeren, ook wanneer de behoeften al lang zijn voldaan.
De sub-prime crisis in de VS is ontluisterend. Die crisis, veroorzaakt door het creëren van een verzekeringsinstrument –“securitisation”- waarbij slechte leningen herverpakt werden, heeft gezorgd voor risicotransfers waardoor besmette tegoeden zich in het financiële systeem hebben verspreid, een financieel systeem dat gekenmerkt wordt door extreme deregulering en met zijn futures en hedge funds een hoog virtueel karakter heeft. Maar dat is slechts één element, volgens Gleizes.
De echte crisis zit dieper. Bovenop die financiële besmetting, is er een probleem van toenemende schaarste in de natuurlijke bronnen om de behoeften van een voortdurend groeiende bevolking te voldoen. In de context van de geglobaliseerde wereld is het ook steeds moeilijker om een prijs te gaan zetten op dingen, omdat de prijs niet zozeer bepaald wordt door de grondstoffen en het productieproces, maar wel door een nieuw waardensysteem van wat in die veranderde wereld belangrijk is en wat niet.
Kennis is vandaag een belangrijk gegeven om rijkdom te verwerven maar moeilijk te grijpen en te meten, net zoals de diensten uit de natuur die steeds schaarser wordt. Professor Gleizes: ‘Sommigen interpreteren de crisis als een ethisch probleem. Maar het gaat dieper: we worden vandaag geconfronteerd met de grenzen van de groei. Alleen een nieuw economisch model kan hierop het antwoord zijn.’

Een groene New Deal 

Helemaal in lijn met dit denken, publiceerde de New Economics Foundation, een Britse denktank, een rapport van een groep vooraanstaande milieuactivisten en economen onder de titel “A new green deal”, met als ondertitel “Beleidsmaatregelen om de drievoudige crisis van de financiële wereld, het klimaat en de hoge olieprijzen het hoofd te bieden”. Volgens deze onderzoekers ligt het antwoord in het herreguleren van de financiële wereld en in een economie die gericht is op duurzaamheid en loskomt van fossiele brandstoffen. De Europese Groenen hebben zich alvast laten inspireren door dit rapport. “A new Green Deal” is ook de slogan waarmee ze naar de Europese verkiezingen trekken.
Daniel Cohn-Bendit co-president van de Europese Groenen stelde het op de bijeenkomst in Parijs als volgt: ‘Op dit kruispunt van crisissen waarop we ons vandaag bevinden, kan alleen de politiek, en dit op Europese schaal, een uitweg bieden. De nationale staten zijn niet bij machte afdoend op te treden om een fundamenteel antwoord te vinden. Europa heeft, als moeder van het Kyotoprotocol, een grote verantwoordelijkheid. We hebben ook een klimaatpakket als gezamenlijk programma op tafel liggen. Van hieruit moeten we een economische herlancering opstarten maar gefundeerd op ecologische grondvesten.’
In die zin is de crisis tegelijk een geweldige opportuniteit, aldus Cohn-Bendit. Volgens de Duitse europarlementariër moet de politiek, op Europese schaal, de touwtjes terug in handen nemen. Hij ziet dat vooral via een tweesporenbeleid: het versterken van de instellingen en massale investeringen in onderzoek en vorming voor nieuwe jobs en nieuwe technologieën. Of zo’n Green Deal ook economisch een goede investering is? Volgens de Europese Groenen alleszins wel. Tijdens de huidige crisis zijn er op drie weken tijd twee miljard dollar vrijgemaakt om het wereldwijde financiële systeem te redden. Dat is dubbel zoveel als het kostenplaatje om het klimaat te redden, voortgaande op het Stern-rapport.
Om de neuzen van alle Europese lidstaten in de richting te krijgen van deze nieuwe wind, is er echter nog werk aan de winkel. Het was maar met de hakken over de sloot dat begin oktober het klimaatpakket van 3x20 tegen 2020 -20 procent minder energieverbruik, 20 procent hernieuwbare energie en 20 procent minder CO2 uitstoot - werd geratificeerd, terwijl die 20 procent minder CO2 ver achterblijft op de 25 tot 40 procent die het IPCC vraagt en nog verder achter blijft op wat de versnelde opwarming nodig maakt.  (adw)
www.neweconomics.org

Humanitair reddingsplan

Op de jaarlijkse State of Europe conferentie, georganiseerd door de denktank Friends of Europe, stelde Daniel Cohn-Bendit vorig jaar nog dat de EU terug moest naar haar roots. ‘De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal is een interessant model voor de toekomstige Europese Gemeenschap voor Milieu en Energie’, zei hij. Dit jaar lag de klemtoon grotendeels op de vraag of Europa de wereld kan leiden, tenminste wat klimaat- en ontwikkelingsbeleid betreft. Maar de financiële crisis eiste ook in het Brusselse Egmontpaleis een hoofdrol op. Burggraaf Etienne Davignon meende zelfs dat oktober 2008 evenveel invloed op de wereldtoekomst zal hebben als 11 september 2001.
De eerste spreker, Europees Parlementsvoorzitter Hans-Gert Pöttering, hamerde op het belang van een gezamenlijk Europees antwoord en verweet en passant de Europese Commissie dat ze haar rol op het vlak van regulering van de financiële sector niet gespeeld had. Dat laatste werd fel tegengesproken door Commissievoorzitter Barroso, toen die enkele uren later toekwam -Pöttering was toen alweer weg, maar congresvoorzitter Etienne Davignon liet geen kans voorbij gaan om de oproep van Pöttering voor de neus van Barroso te schuiven. Die reageerde op de eerste plaats door te zeggen dat de Commissie geen mandaat had om op vlak van financiële regulering voorstellen te doen, en dat het ook geen zin had om met ideeën te komen als ‘enkele van de economische zwaargewichten in de Europese Raad vooraf te kennen geven dat ze zulke ideeën in elk geval zullen kelderen.’
EC-voorzitter Barroso wees er verder ook op dat de kredietcrisis niet ontstaan is door een gebrek aan regels in de EU, maar in de VS. Tegelijk sprak hij de hoop uit dat de huidige crisis de lidstaten ervan zal overtuigen dat een pan-Europese aanpak van de financiële sector, al was dat ‘een week geleden nog ondenkbaar’. Enkele dagen later bleek alvast de Eurozone bereid tot een gecoördineerd antwoord op de crisis, geïnspireerd nog wel door een plan van Groot-Brittannië.
Mario Monti, in de jaren negentig Europees Commissaris voor Financiële Diensten, stelde ook erg assertief dat de huidige crisis alleen in de VS kon ontstaan, maar hij bevestigde wel dat de EU onvoorbereid en verdeeld reageerde op de financiële crisis. ‘Maar Europa is altijd gegroeid danzij crises’, besloot hij optimistisch.
In zijn tussenkomsten benadrukte Commissievoorzitter Barroso telkens ook dat de financiële crisis weliswaar bijzonder ernstig is, maar dat ze tegelijk niet de enige crisis is die een reddingsplan vraagt. ‘De energiecrisis, de voedselcrisis, de conflicten verdwijnen niet. De wereld heeft ook behoefte aan een humanitair reddingsplan’, betoogde Barroso. Hij riep de lidstaten dan ook op om onverkort vast te houden aan de doelstellingen om de ontwikkelingshulp op te trekken naar 0,7 procent van het bruto binnenlands product.
‘Om de millenniumdoelstellingen te realiseren -een absolute noodzaak- moeten we meer geld voorzien, onze hulp efficiënter organiseren en meer budgethulp voorzien zodat de landen van het Zuiden meer eigenaar worden van hun eigen ontwikkelingsproces.’ (gg)
www.friendsofeurope.org