Europese grenzen onder druk

De deur staat op een kier

Er proberen naar schatting zo’n 500.000 ongeregistreerde migranten een betere toekomst te vinden in de Europese Unie. Europa heeft lang de migratieboot afgehouden, maar stilaan dringt het besef door dat de Unie op termijn niet zonder nieuwkomers kan. Om demografische redenen: de Europese bevolking wordt almaar ouder, de actieve bevolking kan met 20 miljoen mensen afnemen zodat we tegen 2030 wel eens ernstig in de problemen kunnen komen. Maar ook om economische redenen. Onderaan de ladder is er een tekort aan laaggeschoolde werkkrachten voor jobs die Europeanen liever niet meer zelf doen, aan de top hebben we creativiteit en vernieuwing nodig als we onze economie competitief willen houden en de concurrentie met de VS en Canada willen aankunnen.

Niet meer langs de achterpoort

Eurocommissaris voor Veiligheid en Justitie Franco Frattini bracht vorig jaar met zijn zogenaamde Greenpaper over Economische Migratie de discussie op gang. In december kwamen de eerste concrete voorstellen op tafel en werden de contouren van het beleid duidelijk. Hoogopgeleiden kunnen gelokt worden met een permanente verblijfsvergunning, seizoenarbeiders met een speciale toelating om de Europese Unie meermaals in en uit te gaan, een systeem dat gelijkt op de Amerikaanse green card. Eind januari, op het congres over het Pan-Europese migratiebeleid in Brussel, circuleerden gelijkaardige ideeën.
Dat congres was opgezet op initiatief van de Internationale Organisatie voor Migratie, het Belgische OVSE-Voorzitterschap en het Oostenrijkse EU-voorzitterschap en krijgt een tweede luik op 4-5 mei in Wenen. Minister Dewael pleitte op dat congres voor een actiever Europees beleid om economisch interessante migranten aan te trekken, wat ook een duidelijkere afbakening moet mogelijk maken met illegale immigratie. Deze maand nog wil Dewael in eigen land een grote migratieconferentie organiseren, samen met minister van Buitenlandse Zaken De Gucht, minister van Ontwikkelingssamenwerking Armand De Decker en afgevaardigden van ontwikkelingslanden.

Uit de boot

Volgens Jan Niessen, directeur van de Migration Policy Group, is de regulering van de arbeidsmigratie een stap in de goede richting. ‘Het uitbreiden van de mogelijkheden voor mensen van buiten de EU om hier een beter bestaan op te bouwen -hetzij door een ruimhartiger vluchtelingenbeleid, hetzij door een goed gereguleerde arbeidsmigratie-is een geweldige stap vooruit voor alle individuen die tot hier geraken. Maar als we dit voorstellen als een oplossing voor de migratiedruk, dan denk ik dat we aan het dagdromen zijn. Die mensen komen niet voor niets naar Europa, er is geen droog brood te verdienen in Sub-Sahara Afrika en bovendien komen ze van failing states en corrupte regimes. Die problemen kunnen alleen op lange termijn aangepakt worden.’
Pieter Degryse van Vluchtelingenwerk Vlaanderen vreest vooral dat deze regeling een alibi wordt voor een strenger asielbeleid. Een gereguleerde economische migratie, die er vooral op gericht is een hefboom te zijn voor onze economische groei en een oplossing voor onze demografische problemen, sluit een massa vluchtelingen en asielzoekers uit. Velen zullen niet voldoen aan de criteria. Deze regeling ontslaat ons niet van de plicht een correct asielbeleid te voeren voor mensen zonder papieren.’ Volgens UNHCR zijn er in de wereld 9 miljoen vluchtelingen en asielzoekers. In 2004 -het meest recente jaar waarover cijfers beschikbaar zijn- vonden er slechts 30.000 een nieuw onderkomen. Sinds 2002 daalt in Europa het aantal asielzoekers. ‘Europa heeft wel een migratiecrisis maar geen asielcrisis,’ nuanceert Diederik Kramers van UNHCR.

De buitenposten van Europa

Voor de duizenden die aanspoelen op de Mediterrane kusten in Lampedusa, Malta, Ceuta of Melilla is ook de geregulariseerde arbeidsmigratie een verre droom. Eurocommissaris Louis Michel beloofde al een marshallplan voor Afrika en ook armoedebestrijding in het kader van de millenniumdoelen zou soelaas moeten brengen. Toch zal de stroom voorlopig aanhouden. In 2003, toen het zuiden van Italië onder de voet gelopen werd door illegale vluchtelingen, lanceerde Tony Blair het idee van opvangkampen aan de buitengrenzen van de Unie. In Noord-Afrika bijvoorbeeld, in Lybië of Tunesië. Die idee, die vooral bij Frankrijk, Spanje en Zweden op verontwaardiging stuitte, is intussen afgewezen. Libië heeft de Conventie van Genève niet getekend en de garanties dat de fundamentele rechten van teruggestuurde illegalen er gerespecteerd worden, ontbreken. Ook een land als Marokko biedt geen garanties. Zo werden na de bestorming van Ceuta en Melilla in oktober enkele duizenden vluchtelingen in bussen de Sahara ingestuurd, naar onbekende bestemmingen.
Het alternatief voor de kampen wil Commissaris Frattini nu Regionale Protectie Programma’s (RPP) opzetten, in nauwe samenwerking met UNHCR. Zulke RPP’s voorzien in informatiecentra voor potentiële migranten en asielzoekers, betere opvangmogelijkheden, opleidingen voor grenscontroles en politieagenten. Frattini ziet vooral de regio van de Grote Meren en Oost-Europa -Oekraïne, Wit-Rusland en Georgië- als zwakke plekken van waaruit mensen massaal wegtrekken. De twee pilootprojecten waarmee hij van start wil gaan, liggen dan ook in Tanzania en Oekraïne. Voor Oekraïne werd een budget van 2 miljoen euro voorzien, voor Tanzania 4 miljoen. Een ander spoor dat in de toekomst verder uitgewerkt wordt, is de samenhang tussen ontwikkelingshulp en migratiebeleid. Concreet betekent dit dat landen kunnen rekenen op hulpprogramma’s, als ze ook akkoorden hebben getekend voor het terug opnemen van uitgeprocedeerde of illegale vluchtelingen.
Jan Niessen van de Migration Policy Group heeft daar principieel geen bezwaar tegen: ‘Money talks, met geld kan je eisen stellen. Ontwikkelingshulp is niet enkel liefdadigheid, het is keiharde business, daar wordt ook onderhandeld over wie welk deel van de taart krijgt. Wel is het belangrijk spijkerharde garanties te eisen dat de mensenrechten gerespecteerd worden voor wie teruggestuurd wordt. Ik heb er geen bezwaar tegen dat er wordt toegekeken op de naleving van afspraken. Een beleid zonder toepassing en controle op de uitvoering, is geen beleid. Maar de rijke landen zouden veel meer moeten doen aan de kloof tussen Noord en Zuid, anders blijven de mensen komen.’