Europese suiker: harde klontjes om te kraken

Begin september trok de federatie van bietentelers naar Ieper om te protesteren tegen de plannen van de Europese Commissie om de suikersector in de EU grondig te hervormen. Het belang van die kleine demonstratie blijkt uit het feit dat Boerenbond, Algemeen Boeren Syndicaat, Oxfam Solidariteit en suikermultinational Iscal Sugar -niet echt vaste partners in de strijd- toch eenzelfde eisenbundel naar voren schoven.
We betalen een veel te hoge prijs voor onze suiker, vindt de Europese Commissie. Bovendien druist de huidige marktprotectie in tegen de afspraken binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en tegen de logica van de vrije markt. Vandaar het voorstel voor een nieuw suikerregime: Europese boeren moeten hun suikerproductie met 16 procent verminderen en zowel de gewaarborgde prijzen voor suikerbiet als de exportsubsidies moeten verlaagd worden.
Dat is niet alleen goed voor de suikerverwerkende industrie, ook de Europese consument zal minder betalen voor zijn pakje suiker, belooft Europa. Want vandaag garandeert de EU een prijs van 632 euro per ton suiker, terwijl de marktprijs op de wereldmarkt rond de 215 euro schommelt. In het voorstel van Europees landbouwcommissaris Franz Fischler zou de -nog steeds gegarandeerde- prijs in 2008 nog 421 euro per ton bedragen, netjes in het midden dus.
Waarom is de kostprijs van de Europese suiker zoveel hoger dan elders in de wereld? De productiekosten van rietsuiker uit landen als wereldmarktleider Brazilië liggen een flink pak lager dan die van de Europese suikerbiet, onder andere omdat de sociale en ecologische normen voor in Europa veel strenger zijn en omdat de energiekosten voor de suikerverwerking hoog oplopen. ‘Die hoge prijs is relatief’, zegt Richard Eeckhaut, boer en voorzitter van de Confederatie van de Belgische Bietentelers.
‘Tegenover onze hoge koopkracht ligt de prijs van suiker erg laag.’ Volgens de consumentenorganisaties lijkt het dan weer weinig waarschijnlijk dat de consument iets zal merken van de prijsdalingen. Ook de Europese belastingbetaler zal nauwelijks iets merken, zegt Thierry Kesteloot van de ontwikkelings-ngo Oxfam-Solidariteit.
‘Het voorstel zal er weliswaar voor zorgen dat Europa minder aan exportsubsidies zal betalen, maar daartegenover staat dat het -omwille van die afbouw van subsidies- de inkomensondersteuning voor boeren moet verhogen.’ Hij ziet weinig winnaars in het nieuwe suikerregime. ‘De enige suikerspeler die er baat bij heeft, is de verwerkende industrie, omdat die van de prijsdalingen kan profiteren. Het zal vooral de kleine boer zijn die weer eens de rekening betaalt. Een ramp, vorig jaar alleen al sloten 200.000 kleine Europese landbouwbedrijven hun deuren.’
Eeckhaut voorspelt tot twintig procent inkomensverlies voor de bietentelers. ‘En dat is gigantisch. Naast melk is suiker een van de pijlers van het landbouwinkomen voor de Vlaamse boer.’ De Commissie voorziet voor de getroffen boeren directe inkomenssteun, een forfaitaire vergoeding die dat inkomensverlies voor 60 procent compenseert. Eeckhaut zucht: ‘Dat vind ik nog het ergst van alles: die compensatie is gebaseerd op het bietenbedrijf zoals het vroeger was. Ze houdt geen rekening met de vereisten van vandaag. De huidige akkerbouw moet zich houden aan strenge milieuvoorschriften en er zijn nieuwe marktregels.’
Eeckhaut vreest dat de aanval op suiker een nieuwe, zware klap betekent voor de familiale landbouw en dus ook voor de voedselzekerheid in Europa. ‘Ik ben 58 jaar. Toen ik als jonge knaap naar de landbouwschool ging, kostte een brood acht oude Belgische frank. De akkerbouwers kregen voor de tarwe vier frank. Vandaag krijgen ze nog net evenveel, terwijl de prijs van het brood bijna vertienvoudigd is. De prijsverhouding is dus helemaal zoek. Gaan we met de suiker dezelfde kant op?

Marktregulering, een vies woord?

De problemen van onze boeren zijn dezelfde als deze van de kleine producenten in ontwikkelingslanden, zegt Eeckhaut. Nochtans ligt het huidige suikerbeleid zwaar onder vuur, omdat het eerlijke concurrentie in de weg staat en ontwikkelingslanden op die manier juist zou benadelen.
Klopt niet, zegt Ignace Coussement van de Boerenbond: ‘Europa beperkt al sinds meer dan tien jaar zijn uitvoer van suiker tot vijf miljoen ton, en voert jaarlijks meer dan twee miljoen ton in, aan zeer goede voorwaarden voor een aantal van de armste ontwikkelingslanden. De instabiliteit op de suikermarkt, die het gevolg is van overproductie, heeft niet met de Europese uitvoer te maken, maar met de sterk stijgende uitvoer uit andere landen. In 2002 exporteerden Brazilië, Thailand en Australië gezamenlijk 21 miljoen ton, vier keer meer dan Europa. Onze uitvoer blijft stabiel en zal dalen. Op die van Brazilië, Thailand en Australië staat geen enkele rem.’
Ook bij de ACP-landen (Africa, Caraïben en Pacific) en de Minst Ontwikkelde Landen (MOLs) groeit het besef dat een nieuw suikerregime de Europese markt vooral opengooit voor goedkope suiker van grote exporteurs, zoals marktleider Brazilië. Dat is geen goed nieuws voor de kleinere spelers, die vandaag nog preferentiële toegang krijgen tot onze markt, maar morgen een ongelijke concurrentie zullen moeten aangaan.
Oxfam-Solidariteit pleit er alvast voor om het Europese quotasysteem voor de suikerproductie te behouden. De toegang voor derde landen en de prijzen moeten gereguleerd worden zodat het voor de suikerriet- én bietentelers nog aantrekkelijk blijft om te boeren. Dit impliceert de herziening van het Everything But Arms-akkoord, dat na een overgangstermijn ongelimiteerde markttoegang geeft aan de armste landen. Die zijn zelf vragende partij om hun uitvoer te beperken om zo hogere prijzen te verkrijgen.
Of het voorstel van de Commissie er in zijn huidige vorm zal doorkomen, is nog maar de vraag. Het voorstel heeft nog een lange onderhandelingsronde af te leggen en ligt nog niet op de tafel van de Europese ministerraad. Vlaams minister-president Leterme liet de bietenboeren aan zijn deur verstaan dat Vlaanderen zich ertegen zal verzetten, en dat het daarin niet alleen staat. De reacties op het suikervraagstuk gaan wel niet altijd uit van onze behoefte aan goed, veilig en goedkoop zoet. Het bredere landbouwdebat wordt gewoon in een concreet dossier herhaald.