Ex-dictator wordt vervolgd voor genocide in Guatemala

Bijna dertig jaar na de feiten en elf jaar nadat mensenrechtenorganisaties een klacht tegen hem indienden besliste de rechter Carol Patricia Flores op donderdag 26 januari 2012 dat er genoeg bewijsmateriaal bestaat om de ex-dictator te vervolgen voor beschuldigingen van genocide en misdaden tegen de mensheid. Een historische dag voor Guatemala.

De massa op het plein voor het gerechtsgebouw zwelt aan tot een vijfhonderdtal personen. Velen onder hen zijn inheemse slachtoffers van het gewapende conflict. Er heerst een gelaten sfeer. Vreugde, hoop, herinneringen en verdriet mengen zich, net zoals de verschillende aanwezige bevolkingsgroepen en leeftijden. Spandoeken herinneren de doden en eisen gerechtigheid. Een groot scherm zendt de rechtszaak rechtstreeks uit, maar de technologie wil niet mee. We horen met moeite wat er gezegd wordt. Ook op het internet volgen meer dan 3000 personen rechtstreeks het proces.

“Vandaag is belangrijk voor ons” legt Feliciana uit. De mooie kleine maya-kaqchikel vrouw is één van de vertegenwoordigster van CONAVIGUA, een organisatie opgericht door weduwen en slachtoffers van het gewapend conflict. “Eindelijk wordt er gesproken over de mensenrechtenschendingen, waarvan vooral het maya-volk slachtoffer was. Vandaag wordt er gesproken over hoe de uitroeiing van inheemse volkeren gepland werd door de Staat en dan vooral gedurende het de facto regime van de dictator Efráin Ríos Montt. Gelekte militaire beleidsplannen bewijzen dit. We hopen dat het gerecht zijn werk doet zodat de verantwoordelijken voor zovele massamoorden, verdwijningen, vernielingen eindelijk veroordeeld worden.”

Een bloedig dictator

Via een staatsgreep in 1982 greep de militair Ríos Montt de macht. Zijn 17 maanden durende bewind wordt omschreven als de bloedigste periode in de geschiedenis van het gewapend conflict in Guatemala. Aangezien het toenmalige leger geen vat kreeg op de guerrilla besloot Ríos Montt “het water van de vis te ontnemen”. Het leger verwoestte gehele inheemse dorpen omdat ze ervan verdacht werden steun te geven aan de het gewapende verzet. Mannen, vrouwen, kinderen zelfs baby’s werden gruwelijk gefolterd en vermoord. Na het tekenen van de vredesakkoorden in 1996 besloot een vredescommissie van de Verenigde Naties dat gedurende het 36-jaar durende gewapende conflict 250.000 personen het leven lieten. Het leger was verantwoordelijk voor 93% van de slachtoffers en 626 massamoorden. Hetzelfde rapport oordeelde dat het leger tussen 1977 en 1983 schuldig was aan genocide van de maya-Ixil in het berggebied van de provincie Quiché. Analisten beschouwen Ríos Montt als de bloedigste dictator in de recente geschiedenis van Latijns-Amerika indien men het aantal vermoorde personen per capita berekent.

De mensenrechtenorganisatie “Asociación Justicia y Reconciliación” spande in 2000 een rechtszaak aan tegen Ríos Montt en andere militaire bevelhebbers als verantwoordelijken voor het bevelen van meer dan 600 massamoorden. Bij de laatste verkiezingen verloor Ríos Montt na zestien jaar niet alleen zijn zetel in het parlement maar ook zijn onschendbaarheid. Hij bood zich vrijwillig aan bij het gerecht. De gewezen dictator wordt door het openbaar ministerie verantwoordelijk geacht voor genocide en misdaden tegen de mensheid, voor minstens 100 massamoorden in de inheemse Ixil regio waarbij 1771 personen het leven lieten en ontelbare mensenrechtenschendingen begaan werden.

De rechtszaal zit bomvol. De vijfentachtig jarige maar gezond uitziende Ríos Montt legt zelf geen verklaring af. Zijn advocaat, Gonzalo Rodríguez Gálvez ontkent de massamoorden niet maar verklaart dat zijn cliënt deze nooit bevolen heeft en niet wist dat deze gruwelijkheden plaatsvonden. Zodoende kon zijn cliënt ook nooit de genocide van de inheemse bevolking gepland hebben. De argumenten van de openbare aanklager en de advocaat van de slachtoffers, Edgar Perez, baseren zich op de vele getuigenissen van overlevenden, op nationale en internationale verdragen. Vaak verwijzen ze naar militaire gevechtsbeleid plannen. In 2009 lekte bijvoorbeeld “Plan Sofía”. Dit plan bewijst dat onder het beleid van Ríos Montt in 1982 de verwoesting van de Ixil regio met voorbedachte rade en medeweten van de bevelhebbers gebeurde.

Historische rechtzaak

Na een marathon hoorzitting van ongeveer twaalf uur besliste de rechter dat er genoeg bewijsmateriaal bestaat om Ríos Montt te vervolgen voor genocide en misdaden tegen de mensheid gedurende het gewapend conflict. Het strafrechtelijk proces tegen hem kan beginnen. Aangezien Ríos Montt zich vrijwillig aanbood bij het gerecht besliste de rechter dat de ex-dictator niet naar de gevangenis hoeft en plaatste hem onder huisarrest.

In Guatemala is deze rechtszaak historisch. Niet alleen omdat Ríos Montt internationaal berucht is voor de misdaden begaan onder zijn bewind, maar vooral omdat dit een grote stap is in de strijd tegen de straffeloosheid in Guatemala. In een land waar 98% van de misdaden onbestraft blijven, boekten rechtszaken omtrent het gewapend conflict en genocide bijzonder weinig vooruitgang. Sinds de aantreding in 2010 van Claudia Paz y Paz als hoofd van het openbaar ministerie kwam daar verandering in. Enkele daders van massamoorden ten tijde van het gewapend conflict werden reeds veroordeeld. Sinds vorig jaar loopt er een rechtszaak voor genocide tegen twee generaals op rust. Een derde generaal, en bevelhebber na een staatsgreep tegen Ríos Montt, werd te ziek geacht om terecht te kunnen staan.

Hoewel de gloednieuwe president Otto Pérez Molina beloofde Claudia Paz y Paz te blijven steunen wordt de rechtszaak ook als een test voor de onafhankelijkheid van justitie onder zijn bewind gezien. Mensenrechtenorganisaties beschuldigden de president, een voormalige generaal, van oorlogsmisdaden en genocide. President Pérez Molina was een onder meer commandant in de Ixil regio gedurende Ríos Montt zijn bewind. De beschuldigingen tegen hem zijn nooit volledig onderzocht geweest en harde bewijzen van zijn verantwoordelijkheid zijn moeilijk te vinden.

De vader en echtgenoot van Rosalina Tuyuc werden vermoord door militairen tijdens het gewapend conflict. De stichtster van CONAVIGUA is duidelijk. “Ik hoop dat dit een precedent vormt en dat degenen die beschuldigd worden van genocide, verkrachtingen, verdwijningen en folteringen ook verklaringen komen afleggen in de rechtszalen”.