Exclusief interview met Rafael Correa, president van Ecuador

Het presidentiële paleis Carondelet, in het hartje van de historische stad, is een pracht van een koloniaal gebouw uit de zestiende eeuw. De binnenpatio is opgesmukt met een kleurrijke muurschildering die zich over twee verdiepingen uitstrekt, een werk van Ecuadors grootste kunstschilder, Oswaldo Guayasamín.

Een deel van het gebouw is sinds het aantreden van Correa als museum opengesteld voor het publiek, een ander deel is het presidentiële werkterrein. Het bedenkelijke verleden en het project voor een alternatieve toekomst wonen hier samen onder één imposant dak.
De persverantwoordelijke van de president heeft me op het hart gedrukt goed op tijd te komen omwille van de veiligheidsmaatregelen en de nodige formaliteiten. Maar ook omdat president Correa er een gevulde agenda en een strikte timing op na houdt en wil dat alle activiteiten tot in de puntjes zijn voorbereid.

Een andere president is mogelijk

Rafael Correa studeerde economie aan de universiteit van Louvain-la-Neuve en trouwde met de Belgische Anne Malherbe. Maar het zijn niet zijn Belgische banden die hem speciaal maken, wel het feit dat hij een nieuwe politieke generatie belichaamt in Ecuador.

De behoefte daaraan was groot na tien jaar politieke chaos en volksopstanden die maar liefst drie presidenten hadden verdreven. Correa trok naar de presidentsverkiezingen van 2006 met de steun van Alianza País, een nieuwe beweging die de drang naar verandering mobiliseerde.
Vaderlandsliefde, waardigheid en soevereiniteit zijn de waarden die Correa hoog in het vaandel draagt. Daarbij verwijst hij nogal eens naar Eloy Alfaro, leider van een liberale revolutie in Ecuador in de tweede helft van de negentiende eeuw en grootoom van Correa. Rafael Correa won de verkiezingen en begon meteen aan zijn Revolución Ciudadana, een burgerrevolutie die het land nieuwe grondvesten moet geven.

Hij stuurde het parlement naar huis en riep een grondwetgevende vergadering samen. Die kreeg niet alleen de opdracht om een nieuwe grondwet op te stellen maar ook om alle instellingen te hernieuwen. Het werd een bijzonder intens en dynamisch proces, waarbij duizenden Ecuadoranen actief betrokken werden.

De nieuwe grondwet behoort tot de meest progressieve ter wereld. De staat krijgt opnieuw een centrale rol, na enkele decennia van uitholling als gevolg van de neoliberale dogma’s. De grondwet erkent Ecuador als “plurinationaal” land, wat voor de inheemsen een breekpunt was. De ontwikkeling waarnaar gestreefd wordt is niet beperkt tot materieel welzijn maar wordt omschreven als sumak kausai in het Quichua of als el buen vivir: het goede leven.

De grondwet bepaalt dat niet alleen de mensen rechten hebben, maar ook de natuur. Tijdens het proces van de grondwetgevende vergadering werd dan ook amnestie verleend aan zo’n zevenhonderd mensen die werden vervolgd omdat ze voor de natuur waren opgekomen. De grondwet onderstreept tevens de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen. Verder zijn voedselsoevereiniteit en het recht op water centrale begrippen.

De grondwet, die in september 2008 door tweederde van de stemgerechtigde Ecuadoranen werd goedgekeurd, is een synthese van de jarenlange verwachtingen van de civiele samenleving, maar is vooral een project voor de toekomst, een kompas en leidraad voor het beleid.
Rafael Correa is duidelijk een tijd- en geestesgenoot van de presidenten Evo Morales (Bolivia), Hugo Chavez (Venezuela), Luiz Inácio Lula da Silva (Brazilië), Fernando Lugo (Paraguay) en anderen. Hij zorgde er dan ook voor dat Ecuador lid werd van het Alternativa Bolivariana (ALBA), waartoe ook Venezuela, Bolivia, Nicaragua, Cuba en Honduras behoren. En hij speelde een voortrekkersrol in het verzet tegen de staatsgreep in Honduras tegen Manuel Zelaya. Enkele dagen na zijn terugkeer uit Nicaragua en Washington, ontmoette hij MO* voor een exclusief gesprek.

Idealistisch én pragmatisch

Als de president de ontvangstkamer binnenkomt, is alles allang in gereedheid en kan het interview meteen beginnen. Bij wijze van intro vertel ik president Correa dat er in België belangstelling is voor wat er in Ecuador gebeurt, onder meer omwille van de grote gemeenschap Ecuadoranen in België. Hij laat me nauwelijks uitspreken.

‘Dankjewel voor deze vriendelijke woorden. Maar België is helemaal niet geïnteresseerd in Ecuador. Het heeft zijn ambassade teruggetrokken uit ons land (sinds 31 augustus 2006, adw) en de ambassadeur naar Lima verplaatst. Zoveel geeft men in België om Ecuador.’ De reactie schetst meteen het karakter van Correa: erg direct en scherp als het een onderwerp betreft dat hem emotioneel raakt.

U noemt het veranderingsproces in Ecuador een “burgerrevolutie”. Waarom?
President Correa: Het gaat om een diepgaand en radicaal veranderingsproces waarin we sociale, economische en politieke structuren willen hervormen. En daarbij hebben we geen tijd te verliezen. Dit is een democratische revolutie, geen gewelddadige. Ecuador had een representatieve democratie maar die vertegenwoordigde niemand. Een handvol maffiaclans domineerde het land. Die oude orde omkeren, dat is revolutie.

Het is een “burgerrevolutie”, omdat linkse dogma’s en voorhoedegroepen tot het verleden behoren. Onze beweging is ontstaan als een spontane reactie op de enorme decadentie en het verval in de politiek en op de vernieling van het land. Wij zijn gewone burgers die begaan zijn met de opbouw van hun land en die meer rechtvaardigheid willen, zonder noodzakelijk actief te ijveren voor een of andere organisatie. We zijn wel een linkse progressieve beweging, maar geen verzameling van historisch linkse groeperingen.

Hebben de gevestigde organisaties en bewegingen daarin dan nog een rol te spelen?
President Correa: Je zou die civiele samenleving duidelijker moeten definiëren. Ook burgers die geen deel hebben uitgemaakt van de traditionele politieke partijen of publieke instanties behoren tot de civiele samenleving. Die burgers vertegenwoordigen wij. 

Daarnaast zijn er bewegingen geweest die geen politieke functie hebben uitgeoefend en die in het proces opgenomen kunnen worden, zoals de inheemse beweging of andere organisaties die opkomen voor specifieke belangen. Maar onze focus is niet één specifieke sector, zoals de inheemsen of de arbeiders. Wij komen op voor het algemeen welzijn van het land –en daar horen betere arbeidsvoorwaarden voor werkers en betere leefomstandigheden voor de inheemsen bij.

De nieuwe grondwet heeft het over het ‘goede leven’, de ‘rechten van de natuur’, de ‘macht van de burger’. Dat klinkt allemaal erg utopisch.
President Correa: Je kunt idealistisch zijn en tegelijk erg pragmatisch. De grondwet bevat erg progressieve elementen en het zal zeker tijd vragen om die in de praktijk te brengen. Maar ze wijzen de richting aan waar we naartoe willen. De grondwet garandeert ook heel veel rechten: sociale zekerheid voor iedereen, gezondheidszorg, gratis onderwijs. Natuurlijk kunnen we dat allemaal niet in een of twee jaar realiseren maar de sociale inspanningen moeten erop gericht zijn om die doelstellingen te bereiken. Er zijn intussen al interessante stappen gezet.

Hoe ziet u het ‘goede leven’?
President Correa: Sumak kausai is een ander concept van ontwikkeling. De fout van links was dat men uiteindelijk een zelfde visie op ontwikkeling hanteerde als het kapitalisme: goederen opeenstapelen en de consumptie stimuleren. Het verschil was misschien dat het zich onderscheidde door te streven naar snelle verandering, om ontwikkeling te brengen voor iedereen. Onze nieuwe grondwet hanteert een concept van ontwikkeling dat afkomstig is van onze inheemse volkeren.

Het betekent dat we onze aan basisbehoeften willen voldoen, maar ons niet enkel willen richten op accumulatie van materiële goederen. We willen streven naar levenskwaliteit, elke dag opnieuw. Een leven in waardigheid, in harmonie met de natuur, in verscheidenheid van culturen.
Het concept ontwikkeling zoals dat tot nu gebruikt wordt, is een heel westers concept, heel homogeniserend en gebaseerd op een visie dat er slechts één cultuur bestaat, die van de dominerende klasse. Het laatste dat wij willen doen, is Europa kopiëren. Wij willen heel veel kennis van onze inheemse volkeren recupereren, want hun beschaving is veel ouder dan de Europese.

Dit land is ons land

U hamert ook voortdurend op het belang van soevereiniteit.
President Correa: Soevereiniteit is een sleutelbegrip. Wij willen zelf ons lot, onze bestemming en onze politieke doelstellingen bepalen. Die soevereiniteit is precies één van de vele aspecten die in “de lange nacht van het neoliberalisme” zijn aangetast. Hetzelfde geldt voor het economische beleid. Alles werd vanuit Washington gedirigeerd door het Internationaal Muntfonds en de Wereldbank.

In Ecuador had het IMF zijn bureau in de Centrale Bank in Quito, zonder zelfs ook maar huur te betalen. Soevereiniteit betekent ook: geen buitenlandse militairen op ons grondgebied. Eind dit jaar loopt het contract af dat in 1999 met de VS was afgesloten voor de huur van de militaire basis in Manta.
We hebben de VS dan ook laten weten dat de hun militairen moeten vertrekken. De VS hebben heel respectvol gereageerd op onze beslissing. Bovendien staat in de nieuwe grondwet dat het verboden is buitenlandse bases te hebben op het grondgebied van het vaderland.

De basis van Manta heeft ook een rol gespeeld in de relaties met Colombia.
President Correa: In principe was dit een basis om de drugshandel te controleren maar aangezien er ook radarvliegtuigen gelegerd zijn, kunnen ze ook vele andere zaken controleren.

Vorig jaar bombardeerde Colombia een kamp van FARC-rebellen op Ecuadoraans grondgebied. U verbrak daarop de diplomatieke relaties.
President Correa: (kwaad) Wij doen niets anders dan de wet toepassen. Op 1 maart 2008 zijn er op ons grondgebied een reeks misdrijven gepleegd: het bombarderen van het nationale grondgebied, waarbij er doden zijn gevallen, en dit terwijl wij geen land in oorlog zijn. Als Colombia weet had van een guerrillakamp, had men onze ordediensten daarvan op de hoogte moeten brengen. Wij zouden hen gevraagd hebben zich over te geven. Maar wij zouden in geen geval om een uur ’s nachts een bombardement hebben uitgevoerd waarbij iedereen in een klap zou omkomen. Zoiets doet men niet in Ecuador. Hier respecteren wij het leven.

President Obama is een oprechte figuur maar hij controleert niet heel het staatsapparaat van de VS.

Het incident is nog helemaal niet opgelost. De verantwoordelijken zijn nog niet gestraft en Colombia heeft geen enkele van zijn beloftes gehouden. President Uribe verontschuldigde zich toen wel omdat de Groep van Rio (organisatie van 23 landen uit Latijns-Amerika en de Caraïben, adw) zijn handelen fel veroordeelde, en hij beloofde toen de zaak voor te leggen aan de Organisatie van Amerikaanse Staten. Colombia zou ook de harde schijven van de computers teruggeven die als bij mirakel de aanslagen hadden overleefd. Tot op vandaag zijn die beloftes niet nagekomen. In die omstandigheden gaan we niet onderhandelen met Colombia. Over nationale soevereiniteit valt niet te onderhandelen.

Als Colombia niet van houding verandert, interesseert het ons niet de diplomatieke relaties te herstellen. Colombia is het land waarmee we historisch gezien de meeste relaties hebben gehad. In Ecuador wonen honderdduizenden Colombianen en we ontvangen hen met open armen. Maar met een regering die geen respect opbrengt voor de regering van Ecuador en een hele campagne opzet om mij met de Farc te verbinden, zijn serieuze relaties niet mogelijk.

Links onder druk

Ecuador is sinds begin juli lid van het Alternativa Bolivariana (ALBA). Wat betekent dat ALBA voor Ecuador?
President Correa: Het is een kans en een ruimte om te werken aan integratie. In Ecuador hebben de elites een “grote zak” in plaats van een ziel. Als ze de dingen niet kunnen vertalen in nettowinst, denken ze dat ze niet bestaan. Het ALBA gaat over commerciële integratie maar ook over politieke integratie, om meer stem en gewicht te krijgen op het internationale forum. De landen van het ALBA zijn samen goed voor dertig procent van de stemmen in de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS). Van daaruit kunnen we het verzet opbouwen.  

Rond de crisis in Honduras (naar aanleiding van de staatsgreep tegen de Hondurese president Zelaya begin juli, adw) hebben we aangetoond dat we erg op elkaar zijn afgestemd. Wij waren de eerste groep om samen te zitten en een stevige resolutie uit te vaardigen, die nadien gevolgd is door de OAS en de Groep van Rio. We hebben onze ambassadeurs teruggetrokken uit Honduras en zijn naar Washington gegaan, in een poging om van daaruit José Manuel Zelaya te begeleiden bij zijn terugkeer naar Honduras. Dat was op vraag van Zelaya zelf. Wij willen niet tussenkomen waar dat niet gevraagd wordt.

Is de staatsgreep in Honduras een waarschuwing voor alle linkse regeringen van Latijns-Amerika?
President Correa: Honduras is geen geïsoleerd feit is. De rechtse krachten, die heel hardnekkig zijn, zijn de voorbije jaren herhaaldelijk verslagen in verkiezingen. Wij hebben al zes opeenvolgende verkiezingen gewonnen. Bij de vorige presidentsverkiezingen was zelfs geen tweede ronde nodig. Die rechtse krachten zijn wanhopig en zien dat de weg van de verkiezingen zich voor hen gesloten heeft. En dus nemen ze hun toevlucht tot methoden van vroeger, waarvan we dachten dat ze tot het verleden behoorden. Het voorval in Honduras is een proefballonnetje, om te zien tot waar de VS en de internationale gemeenschap meegaan in het afremmen van de veranderingsprocessen in de regio.

Denkt u dat met president Obama de relaties tussen de VS en Latijns-Amerika gaan veranderen ?
President Correa: Ik denk dat Obama heel goede intenties heeft en dat hij een goed mens is. Hetzelfde geldt voor Hillary Clinton, die ik persoonlijk erg waardeer. Ze is een heel intelligente vrouw. Maar de macht in de VS is erg complex. De feitelijke regering van Micheletti zou zich niet kunnen handhaven in Honduras zonder de goedkeuring van de VS. De eerste verklaringen van de VS bevatten een strenge veroordeling; daarna sprak men over bemiddeling met de feitelijke regering via president Oscar Arias van Costa Rica. Zo’n aarzelende houding tegen een staatsgreep en een feitelijke regering is ongehoord in de 21ste eeuw in Latijns-Amerika.

President Obama is een oprechte figuur denk ik, maar hij controleert niet heel het staatsapparaat van de VS. Er zijn de CIA en het Pentagon, en er zijn de machtsgroepen die hun assemblagebedrijven en economische belangen hebben in Honduras. Als je weet hoe afhankelijk het Hondurese leger is van het Commando Sur (het Zuidelijke Commando van het Amerikaanse leger, verantwoordelijk voor Centraal- en Zuid-Amerika en de Caraïben, adw) –dat ook in Honduras bases heeft– dan is het moeilijk aan te nemen dat het Comando Sur niet wist dat men een staatsgreep aan het voorbereiden was.  

Fort Europa

De Europese Unie treedt streng op tegen migranten zonder papieren. Nogal wat van die migranten komen uit Ecuador. 
President Correa: Het is de eerste keer in de geschiedenis dat Europa een regio is van immigratie en niet van emigratie. Wat zou er in Europa gebeurd zijn, indien wij dezelfde houding hadden aangenomen toen de oorlogsvluchtelingen van de Spaanse burgeroorlog hier aankwamen in de jaren dertig? Of toen Duitsers en Italianen hier aankwamen, op de vlucht tijdens de Tweede Wereldoorlog? Wat doet Europa de eerste keer in de geschiedenis dat het een immigratiegebied is? Migratie criminaliseren. Ik weet niet hoe de Europeanen dat gaan uitleggen aan hun kinderen en kleinkinderen. Het is beschamend. 

Europa heeft zich de voorbije jaren heel sterk op dezelfde lijn gepositioneerd als het neoliberale beleid van Bush. Er is een vreselijke en onverklaarbare ethische en technische contradictie. Zowel de VS als de EU zoeken telkens meer liberalisering van kapitalen en van producten. En tegelijk criminaliseren ze steeds meer de migratie van mensen. Handelswaar heeft meer rechten dan de mens. Ik weet niet hoe dat te rijmen valt. Voor ons is dit beleid een heel grote ontgoocheling.

Ook de onderhandelingen tussen de EU en de Andeslanden over een Associatieakkoord verlopen heel moeizaam.
President Correa: De onderhandelingen EU-CAN (Comunidad Andina de Naciones: Colombia, Peru, Ecuador en Bolivia –maar dat laatste land haakte al eerder af, adw) waren aanvankelijk onderhandelingen van het ene blok met het andere, rond drie pijlers: samenwerking, politieke dialoog en handel. 

De lobbygroepen en de druk van Colombia en Peru hebben voor een verschuiving gezorgd. Die twee landen hebben al een vrijhandelsakkoord met de VS en hebben niets meer te verliezen. Bolivia en Ecuador hebben wel veel te verliezen, want we hebben ons altijd verzet tegen verdragen die enkel over handel gaan en prioriteit geven aan buitenlandse investeringen en aan intellectuele eigendomsrechten volgens de criteria van de VS.

Openbare aanbestedingen kunnen een instrument van ontwikkeling zijn, maar niet wanneer ze vooral de belangen van de transnationale bedrijven moeten dienen. Op dit ogenblik gaan de onderhandelingen alleen nog over handel, en niet eens over vrije handel, want de asymmetrieën zijn zo groot dat wij niet kunnen spreken vanuit een echte positie van vrijheid. Wat de EU voorstelt aan Peru, Colombia en Ecuador, is identiek aan het vrijhandelsverdrag van de VS. Ecuador heeft zich daar altijd tegen verzet, en we gaan dat ook nu niet aanvaarden.

Ter gelegenheid van de tweehonderdste verjaardag van de onafhankelijkheid van Bolivia had u het over ‘de tweede onafhankelijkheid’.
President Correa: De eerste onafhankelijkheid was een politieke onafhankelijkheid, maar de uitbuiting ging door en de oligarchie behield de macht. Op sociaal en economisch vlak was er helemaal geen onafhankelijkheid, geen rechtvaardigheid en geen gelijkheid. En die zijn er nog altijd niet. De voorbije jaren hebben we in Latijns-Amerika wel politieke rechten veroverd, via verkiezingen. Maar verkiezingen zijn nog niet hetzelfde als democratie. Er moet nog heel wat gebeuren om echte democratie te bereiken, met reële rechten: gezondheid, onderwijs, waardigheid en gelijkheid. Onze tweede onafhankelijkheid bestaat erin definitief die gelijkheid en waardigheid te bereiken voor iedereen. 

Stemmen uit de samenleving 1

German Jácome is bijzonder kritisch over de regering. ‘In mijn ogen is Correa geen socialist, maar een socio listo –een sluwe gast die zich door kapitaalkrachtige figuren van het ancien régime laat omringen,’ vindt Jácome. Hij is boer, boerenleider en professor aan de Universiteit van Quevedo. Zijn tuin is een ecosysteem op zich. El buen vivir, het goede leven, probeert hij op zijn perceel waar te maken met vrouw en kinderen, vrienden en familie.

German: ‘Voor mij betekent dat een bestaan in harmonie met de natuur. Alles vol Afrikaanse palmbomen planten, is dat het goede leven? Of vol bananenplantages die bijna dagelijks besproeid moeten worden met toxische bestrijdingsmiddelen?’ De streek waar Jácome woont, het kanton Quevedo in de kustprovincie Los Rios, noemt hij de wachtkamer voor de agro-industrie en de megaprojecten. Steeds meer grond komt in handen van buitenlanders. Vooral Colombianen met veel drugsgeld, maar ook Turks, Russisch en Chinees kapitaal vindt zijn weg naar Los Rios. Lokale boeren worden onder druk gezet om hun grond te verkopen of verhuren, en zelf te migreren.

Stemmen uit de samenleving 2

Zie ik er uit als een terrorist?’ vraagt Gonzalo Urgilez vertwijfeld. Hij is van Molleturo, een gemeente op zo’n honderd kilometer van Cuenca, in de zuidelijke Andes. Het dorp ligt midden in de bergen en strekt zich uit over drie “ecologische verdiepingen”, zoals men dat hier noemt: van zo’n 3000 tot 500 meter boven de zeespiegel. De gezinnen leven er traditioneel van landbouw en veeteelt. Maar in die situatie dreigt verandering te komen.

Tachtig procent van het grondgebied van Molleturo is in concessie gegeven aan internationale mijnbedrijven voor de ontginning van goud en zilver. De bewoners van Molleturo zien dat echter niet zitten. De gemeente is een van de bolwerken van het verzet tegen de geplande mijnbouwprojecten. Op 5 januari werd hier een protestmars gehouden tegen het ontwerp van de nieuwe mijnwet, die grootschalige open pit mijnbouw mogelijk moet maken.

Het ging hard tegen hard. Een ambulance van de politie ging in vlammen op, verschillende mensen raakten gewond en er viel een dode. Tegen zeven personen van het dorp loopt nu een rechtszaak voor ‘terrorisme en sabotage’. Urgilez is een van hen. ‘Als we die mijnbouw toelaten, dan kunnen we de landbouw hier vergeten. Wat gaat er dan worden van onze kinderen?’ vraagt Urgilez. ‘In de stad is er geen werk voor iedereen.’ (adw)

Volgende maand in MO*: hoe de gewone Ecuadoranen Correa’s Burgerrevolutie ervaren.