Fukushima en Tsjernobyl: de balans

Tsjernobyl

Op 26 april 1986 loopt een test van het back-upsysteem van de kerncentrale in Tsjernobyl fataal mis. Reactor vier van de centrale in huidig Oekraïne ontploft. De kracht van de explosie blaast het betonnen dak van de centrale de lucht in, reactor vier vat vuur. In een recordtijd komen reddingswerkers ter plaatse. Ze proberen de brand onder controle te krijgen, blushelikopters strooien zand over de reactor.

Na bijna tien dagen slagen de brandweermannen erin het vuur te blussen. 200.000 puinruimers uit alle delen van de Sovjet-Unie beginnen dan, blootgesteld aan hoge radioactiviteit, aan de grote opruim. Eerst wordt al het radioactieve materiaal weer in de centrale gebracht, zodat deze in november 1986 door een betonnen sarcofaag afgesloten kan worden. De omsluiting moet de stralingen binnen houden.

De volgende stap bestaat uit de opruim van de buurt rond de centrale. Daaraan zullen 600.000 liquidators meewerken. Onder meer de bovenste bodemlaag en delen van het wegdek worden vervangen.

Fukushima

In onderstaande tijdslijn wordt het verloop van de gebeurtenissen in en rond de kerncentrale van Fukushima weergegeven.

Evacuatie

Zowel in Tsjernobyl als in Fukushima werden verboden zones afgebakend rond de getroffen centrales, waaruit duizenden mensen werden geëvacueerd.

Klik op de zones en icoontjes op de kaarten voor meer uitleg.

De verboden zone rond de reactor van Tsjernobyl weergeven op een grotere kaart

Pripyat, een nabijgelegen ontruimde stad, is na 25 jaar nog steeds een spookstad, waar de natuur het stilaan overneemt van de bebouwing.

Zicht op Pripyat, met op de achtergrond de kerncentrale van Tsjernobyl © Ruben Solaz

In de verboden zone rond de centrale van Fukushima werden tot nu toe 85.000 mensen geëvacueerd.

Verboden zone en zone voor vrijwillige evacuatie rond kerncentrale Fukushima weergeven op een grotere kaart

Straling

Meten van straling

De meest gebruikte eenheid voor stralingshoeveelheden is millisievert (mSv). De gemiddelde Belg wordt per jaar blootgesteld aan 2,5 mSv. Dit is de natuurlijke achtergrondstraling. Werknemers in een kerncentrale worden in normale omstandigheden blootgesteld aan gemiddeld 20 mSv per jaar.

Effecten straling

Blootstelling aan een dosis radioactieve straling van minder dan 250 mSv op een dag heeft geen effecten op de gezondheid. Hogere hoeveelheden straling leiden eerst tot misselijkheid en kans op infecties. Vanaf 3000 mSv per dag kan straling leiden tot de dood.

Bron: Nuclear Energy: the Good, the Bad, and the Debatable

Tsjernobyl

De straling die vrijkwam bij de ontploffing van de kerncentrale in Tsjernobyl staat gelijk aan, naargelang de bron, honderd tot tweehonderd atoombommen, type Hiroshima. De eerste 24 uur werden er stralingen tot 20.000 mSv per uur gemeten. De werkers die de dagen daarna begonnen, kregen in heel hun tewerkstellingsperiode met 500 mSv te maken. Voor wie later begon of verder van de centrale werkte, is er sprake van 100 tot 250 mSv over de hele periode van tewerkstelling.

Over de straling die de omliggende gebieden bereikte, bestaat grote onenigheid. Volgens het laatste rapport van het Wetenschappelijk Comité voor de Gevolgen van Atoomradiatie van de Verenigde Naties (UNSCEAR) waren de mensen die het dichts bij de centrale woonden bij hun evacuatie blootgesteld aan een totaal van 50 tot 100 mSv. Andere bronnen spreken dan weer van een besmetting van gemiddeld 450 mSv in de eerste uren na de ramp.

Stralingsmeting aan de centrale van Tsjernobyl

Volgens UNSCEAR zou er na de ramp in de 30 km verbodszone rond de centrale nog sprake zijn van 31 mSv, verspreid over twintig jaar. Voor andere Europese landen gaat het om minder dan 1 mSv in het jaar na de ramp. Ook hier zijn er bronnen die van hogere besmetting spreken, maar zelfs dan zijn de gezondheidsrisico’s onduidelijk, volgens UNSCEAR zelfs verwaarloosbaar.

Fukushima

Sinds de aardbeving en tsunami bereikte het stralingsniveau in en rond de kerncentrale pieken tot 400 mSv per uur. Op 4 juni werd rond reactor 1 de hoogste waarde gemeten tot nu toe: 4000 mSv per uur. Iemand die aan deze straling wordt blootgesteld, krijgt op 4 minuten de

maximaal toegelaten jaarlijkse dosis van 250 mSv te verwerken.

Gemiddeld zou het echter om 1 mSv per uur gaan, al schrijven sommige bronnen over 10 mSv. In de evacuatiezone van 30 km wordt er dan weer straling rond de 2 microsievert per uur gemeten, wat neerkomt op 20 millisievert (mSv) per jaar. Dat is evenveel als de gemiddelde blooststelling van een werknemer in een kerncentrale, al moet er hier wel rekening mee gehouden worden dat de omwonenden geen beschermende pakken dragen en dus extra kwetsbaar zijn.

Door lekken in de reactoren komt er radioactief water in de bodem en in de zee. Ook loodst Tepco, de beheerder van de centrale, licht radioactief water in de zee. Volgens Tepco blijft de schade van die acties beperkt, maar organisaties als Greenpeace twijfelen daaraan. Over heel de wereld wordt alvast geen vis uit de besmette gebieden meer geconsumeerd.

Volksgezondheid

Tsjernobyl

Over de gevolgen van de ramp in Tsjernobyl heerst veel onduidelijkheid en wordt veel gediscussieerd. Twistpunt bij uitstek blijft de gevolgen van de nucleaire straling op de volksgezondheid. Het ontbreken van goed cijfermateriaal van voor 1986, deels verloren gegaan bij de ontmanteling van de Sovjet-Unie, speelt daar in mee. Wat vast staat, is dat twee mensen omkwamen bij de ontploffing. 29 reddingswerkers stierven aan acute stralingsvergiftiging. Daarna is het gissen naar cijfers over aantallen sterfgevallen door schildklierkanker en andere ziektes als gevolg van de ramp.

Volgens Greenpeace zal het aantal doden zeker tot 200.000 oplopen. Ongeveer de helft zal het slachtoffer worden van schildklierkanker en andere kankersoorten. Het Chernobyl Forum houdt het, na een onderzoek door honderd specialisten, op 4000 mensen die uiteindelijk zullen sterven aan de gevolgen van de ramp. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) volgt dat cijfer, maar voegt eraan toe dat er sinds 2005 bij ‘slechts’ 6000 mensen schildklierkanker werd vastgesteld. Door de hoge overlevingskans van deze vorm van kanker zijn volgens de WHO nog maar 50 mensen overleden als gevolg van de ramp.

Buiten een verhoging van het aantal kankergevallen zijn er geen bewijzen dat de ramp andere gezondheidsproblemen met zich meebracht, schrijft het UNSCEAR. Volgens UNSCEAR vormt vooral de slachtofferrol die mensen na de ramp aannamen een groot probleem. De redenering wordt door het Chernobyl Forum gevolgd. De mentale gezondheid, gekoppeld aan roken en drankmisbruik, zorgde volgens de organisaties voor grotere problemen dan de straling. De vastgestelde psychosociale effecten in Tsjernobyl komen bijvoorbeeld ook voor bij mensen die door een aardbeving of overstroming getroffen worden.

Ziekenhuizen in de buurt deden heel andere bevindingen. Volgens dokters stijgt het aantal geboortes van kinderen met een afwijking. Het gaat vaak om schedelafwijkingen en kleine hersenen, maar ook het aantal gevallen van kanker zou enorm toenemen.

Fukushima

Voorlopig maakte de kernramp één slachtoffer, maar volgens Tepco waren er geen sporen van straling op het lichaam van de overledene. Een andere doodsoorzaak geeft de maatschappij niet.

Tepco en de Japanse regering onthouden zich van schattingen over het aantal mogelijke slachtoffers in de komende jaren. Sommige nucleaire experts, zoals Arnold Gundersen, verwachten dat er in de komende vijftig jaar ongeveer 200.000 mensen aan de gevolgen van de ramp zullen bezwijken. Anderen geloven dan weer dat de gevolgen zeer beperkt zullen blijven.