Gesprek met Kwaku Acheampong en Emmanuel Boon

Joshua Ashanti is een beetje een buitenstaander op de bijeenkomst in Adupri. Hij is een verzamelaar van wilde honing, maar overweegt stilaan over te schakelen op het meer “sedentaire” bestaan van imker. De traditionele manier om honing te halen waar de bijen hem produceren, staat immers onder druk door de voortdurende -en vaak illegale- houtkap, maar ook het groeiende aantal imkers in het dorp zorgt ervoor dat de wilde productie achteruitgaat.
De andere mensen die zich deze maandagmiddag verzameld hebben onder het afdak van Adupri zijn boeren die al enthousiast gekozen hebben om imker-in-bijberoep te worden. Tot vandaag moesten ze de broodnodige beschermkledij doorgeven aan elkaar, wat wel eens tot spanningen of verlies van productie leidde. Nu krijgen de leden van de coöperatie allemaal hun eigen handschoenen, overjas, gezichtsnetje en andere attributen. Een van de vrouwen, die uit een nabijgelegen dorp komt, weet zeker dat ze nu een extra inkomen kan verdienen. Joshua Asanteti is nog niet helemaal overtuigd, maar je ziet hem wel lichtjes afgunstig kijken naar de spullen die de leden zomaar krijgen.
De beschermkledij wordt bezorgd door het International Centre for Enterprise and Sustainable Development (ICED), een ngo die in Accra gevestigd is en gerund wordt door Emmanuel Boon, de grootvaderlijke prof die zowel in Ghana als aan de Brusselse VUB (menselijke ecologie) doceert. De concrete middelen om dit project en andere initiatieven in deze regio te steunen, haalt ICED grotendeels uit Vlaanderen. Onder andere een samenwerking met de ngo FOS is daarbij cruciaal. Kwaku Acheampong, zelf Ghanees en projectverantwoordelijke Afrika voor FOS-projecten in Zuid-Afrika, Namibië en Zimbabwe, kijkt mee toe op de verdeling van de beschermkledij. MO* sprak met beide diaspora-activisten over hun rol in de Noord-Zuidsolidariteit, over de rol van overheden en ngo’s en over de smaak van honing, reuzenslakken en grote rietratten.
De samenwerking tussen Boon’s ICED en FOS is geen vanzelfsprekende constructie. FOS concentreert zijn inspanningen in Afrika namelijk in zuidelijk Afrika, terwijl Ghana onmiskenbaar in West-Afrika ligt. Bovendien zijn de projecten in Ghana heel erg verbonden met land- en bosbouw, water en sanitatie terwijl FOS vooral focust op arbeid en inkomen.
Kwaku Acheampong doet het verhaal. ‘Ghanaba, de vereniging van Ghanezen in België, was al een tijdje geïnteresseerd om een rol te spelen in de ontwikkeling van Ghana, het land dat we allemaal om een of andere reden hadden achtergelaten. Omdat we niet zomaar blindweg wat geld wilden inzamelen en opsturen, contacteerden we prof. Boon met de vraag of hij ons wat meer kon vertellen over de structuren van armoede en de wegen voor armoedebestrijding in Ghana. In twee seminaries gaf hij ons niet alleen de gevraagde theoretische inzichten, maar liet hij ons ook kennismaken met de concrete initiatieven die hij via ICED ondernam. Het was ook prof. Boon die ons overtuigde van het belang van landbouw voor de verbetering van de levensomstandigheden van de armste Ghanezen.’
Emmanuel Boon: ‘Sinds 1993 doe ik wetenschappelijk onderzoek naar de ontwikkelingsbehoeften van Ghana, in samenwerking met de University of Ghana Legon, in Accra. Daaruit bleek inderdaad dat het cruciaal is voor de Ghanezen die op of onder de armoedegrens leven dat ze nieuwe kansen zouden krijgen om inkomen te verwerven uit hun bosrijke omgeving. Met name de zogenaamde non-timber forrest products zoals honing, paddestoelen en kleine veehouderij bleken veel potentie te hebben.’
Kwaku Acheampong: ‘Overtuigd door prof. Boon gingen we samen op zoek naar middelen om de initiatieven in Ghana te steunen. Dat was alles bij elkaar een hartverwarmende zoektocht, omdat zowel het kabinet van de Vlaamse minister van Onderwijs Vandenbroucke Voedingsfonds (VIA) reageerden enthousiast. Zij wilden echter de betrokkenheid van een erkende ngo om garanties te hebben voor een professionele uitvoering en opvolging van het project. Dirk Van Melkebeke, kabinetschef bij minister Vandenbroucke, zit ook in de raad van bestuur van Fos, en zelf ben ik zowel voorzitter van Ghanaba als Afrikaverantwoordelijke bij FOS. De link was dus snel gelegd. En FOS-directeur Annushka Vandewalle was enthousiast over de kans om een nieuwe manier van samenwerking, gebaseerd op initiatieven vanuit een diaspora-organisatie, uit te proberen.’
***
In Ahwiaa worden we verwelkomd door William Gyasi, die trots zijn grote rietratten uit hun kooi haalt. Het vlees van rietratten is dé delicatesse in de Ghanese keuken: mager vlees met een sterke, maar niet al te dominante smaak. Door de rietratten te domesticeren in een kwekerij, zorgen de boeren er hier voor dat ze de dieren uit hun velden houden én dat ze een flinke cent bijverdienen. Want in de stad wil ,men graag wat Ghana Cedis neertellen voor een stevig gegrild exemplaar. Net zoals voor de reuzenslakken die anderen kweken, want ook over hun vlees kunnen Ghanezen lyrisch doen. Sommigen smokkelen de diertjes zelfs in hun bagage over de Europese grens.
Emmanuel Boon: ‘Het eerste principe is dat we werken vanuit en met de gemeenschap van mensen die vooruit willen. Dat betekent vaak dat je via sluiswachters moet passeren, traditionele chefs die hun akkoord moeten geven over initiatieven die in hun regio genomen worden. Maar je hebt vooral ook voortrekkers nodig, mensen die de potentialiteiten van een bepaald project als eerste zien en realiseren. Zij kunnen door hun voorbeeld en enthousiasme de andere meetrekken. Zo iemand is William Gyasi. In totaal zijn er nu al 540 boeren die op een of andere manier deelnemen aan de non timber projecten in deze dorpen.’
Zijn de projecten pure giften of dragen de leden van de boerenverenigingen zelf ook bij tot hun ontwikkelingsprojecten?
Emmanuel Boon:  ‘De leden dragen dertig procent van de begininvestering in bijvoorbeeld hun rietratkooien, hun champignonnenkwekerij of hun bijenkorven. Dat hoeft niet in één keer, als het niet kan, maar het is wel belangrijk als engagement. Daarnaast zorgen de leden voor arbeid en lokale producten als niet-financiële inbreng. Het probleem is echter dat de donoren soms te weinig langetermijnengagementen nemen. Men denkt nog te vaak dat je in de landbouw even snel kan ingrijpen als in een industrieel productieproces.’
Kwaku Acheampong: ‘Voor ons is het belangrijk dat deze initiatieven echt bijdragen tot een verbetering van het inkomen van de mensen. Op die manier krijgen mensen de kans om meer eigen keuzes te maken, en dat is echte ontwikkeling.’
Doet de Ghanese overheid genoeg om haar burgers ontwikkelingskansen te geven?
Emmanuel Boon: ‘De lokale overheid beseft in elk geval waar ze prioriteiten moet leggen, maar ze heeft vaak niet de middelen die nodig zijn om die beleidskeuzes ook effectief om te zetten in plannen en realisaties. Toch voel je dat ze mee zijn, al was het maar omdat de districtoverheid alle steun geeft aan ontwikkelingsprojecten en een grote bereidheid heeft om deel uit te maken van positieve veranderingen. Negatief is dat de nationale overheid haar landbouwbudget voor 2008 met 35 procent verminderde tegenover vorig jaar omdat het een verkiezingsjaar is en er dus veel meer geld naar de politieke kant van het beleid gesluisd wordt.’
***
Dinsdag is marktdag in Wiawso, de districtshoofdstad. Wat op andere dagen een stoffig plein met wat busjes is, wordt vandaag omgetoverd tot de klassieke drukte en kleurentornado van een Afrikaanse markt. Achter -of liever: onder- die aantrekkelijke exotiek groeit echter één van de meest prangende problemen van verstedelijkend Ghana: de vervuiling. Plastic zakjes verstoppen de afvoerkanaaltjes, die daardoor verworden tot stilstaande, brakke poelen -ideale broedplaatsen voor malariamuggen. Twintig procent van de min vijfjarigen die sterven, overlijden als gevolg van malaria. Iets doen aan het afvalprobleem is dus geen kwestie van het importeren van westerse zorgen.
Deze dinsdag maakt ICED gebruik van de komst van marktkramers en -bezoekers om een langlopend sensibiliseringsproject rond afval te lanceren. Het water en sanitaire project is gefinancieerd door  hetDepartement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Gemeenschap. Het privébedrijf Zoom Lion stapt mee en levert meer dan 50 werknemers voor de actie. Begeleid door een jonge brassband en samen met enkele scholen vegen ze de markt op en neer schoon. De bedoeling is dat ook hoteleigenaars, truckers en andere doelgroepen actief gaan deelnemen aan deze campagne. Als hygiëne en sanitaire zorg opgekrikt moeten worden, kunnen er niet genoeg groepen en mensen gemobiliseerd worden. Ook de districtsoverheden zijn overtuigd en zullen hun deel van het werk doen, zegt prof. Boon. ‘Uiteindelijk moet zo’n bewustmakingsproject overgenomen worden door de overheid die haar verantwoordelijkheid moet nemen voor de hele bevolking, op de lange termijn.’
***
Het is donker geworden terwijl we dit gesprek voeren, op het terras van het Minado Hotel bij Wiawso. De fufu –cassave-en gebakkenbananenpuree- wordt opgediend, samen met een mix van gekookte slakken en geurig rietrattenvlees. Ik krijg een lange inleiding op de culinaire geneugten die me te beurt vallen en geniet inderdaad van de rietrat. Om de slakken echt te smaken moet ik nog eens terugkeren, vrees ik.