Gevechtsvliegtuigen kopen for dummies

1. F16 nadert houdbaarheidsdatum

In 1979 kocht België 116 F16’s en in de jaren tachtig nog eens 44 bijkomende toestellen. Van die 160 zijn er intussen een 35-tal gecrasht. Vandaag zijn er nog 54 in gebruik en vijf in operationele reserve. Tegen 2023-2028 zijn de F16’s ongeveer 45 jaar en bereiken ze hun maximum van 8000 vlieguren.

2. Tijd om te beslissen

Tussen de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen en de operationele indienstname zit ruim acht jaar. Indien België een nieuwe vloot wil aanschaffen, mag het die beslissing dus niet te lang meer uitstellen. In het regeerakkoord van Di Rupo I staat letterlijk: ‘In het verlengde van het geactualiseerd investeringsplan, dat door de minister van Landsverdediging zal voorgelegd worden, zal men nadenken over de problematiek van de vervanging op lange termijn van de grote uitrustingsprogramma’s.’ Defensie maakt momenteel een studie over de vervanging van de fregatten, de mijnenjagers en de F16’s. Of België kiest voor een opvolger van de F16 is een beslissing van de volgende regering.

3. Vijf mogelijke opties

Een team experts binnen Defensie bereidt een technisch dossier voor, waarin het vijf mogelijke opties van “multirole” gevechtsvliegtuigen onderzoekt:

• de Rafale (= de keuze van Frankrijk)
• de Eurofighter (= de keuze van Duitsland, talië en Spanje )
• de F-18 Hornet
• de JAS 39 Gripen New Generation (= de keuze van Zweden)
• de F-35 Lightning II Joint Strike Fighter (= de keuze van de UK, Nederland en Noorwegen)

4. Invloedrijke personen

Uiteindelijk zal de keuze voor een eventuele opvolger van de F16 een politieke beslissing zijn. In het voorbereidende dossier spelen de volgende personen echter een belangrijke rol:

• generaal Gerard Van Caelenberge, chef Defensie, afkomstig uit de luchtmacht
• generaal-majoor Claude Van de Voorde, commandant van de luchtcomponent
• generaal-majoor Fred Vansina, waarschijnlijk de volgende commandant van de luchtcomponent
• Guy Clément, directeur-generaal Material Resources, en Mark Thijs, directeur-generaal Material Resources Systems
• luitenant-generaal o.r. Francois Florkin, adviseur Material Resources en Budget, op het kabinet van De Crem
• Ludwig Van Der Veken, kabinetschef van De Crem
• kolonel op rust Jean Marcia, defensie-adviseur van premier Di Rupo

5. Rol van het parlement

In deze fase is het parlement vooral het forum waar de defensieminister om algemene informatie kan worden gevraagd inzake de stand van zaken in het dossier. Eens de regering zou beslissen om het aankoopproces op te starten, gaat het dossier automatisch naar de commissie Legeraankopen, die achter gesloten deuren vergadert.

6. Positie van defensieminister De Crem

Op 10 november 2009 ontmoette De Crem de Amerikaanse ambassadeur Gutman. In een diplomatieke telex over die ontmoeting, die uitlekte via Wikileaks, staat letterlijk: ‘De Crem vermeldde tussendoor dat hij het idee ondersteunt dat België de Joint Strike Fighter koopt.’

Op publieke fora spreekt De Crem echter geen voorkeur voor deze of gene optie uit. In de kamer- en senaatscommissies Landsverdediging en de plenaire zittingen van het parlement heeft de minister de voorbije maanden herhaaldelijk gesteld dat er verschillende opties bestaan om aan de behoeften van Defensie tegemoet te komen.

7. Omvang van de nieuwe gevechtsvloot

Volgens defensie-experts is twaalf nieuwe toestellen het absolute minimum –daarmee kan je het luchtruim bewaken (air policing in het jargon). Wil België daarenboven aan meerdere buitenlandse missies tegelijkertijd deelnemen (denk aan Afghanistan én Libië), dan zouden 54 toestellen nodig zijn (aangezien sommige in onderhoud zullen zijn, andere gebruikt worden voor trainingen).

Op 11 december 2013 zei minister De Crem in een toespraak voor het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie: ‘Om zowel in eigen land klaar te staan, als een betrouwbare partner te kunnen zijn in luchtoperaties hebben we mijns inziens nood aan een veertigtal toestellen.’

8. Kostenplaatje

Moeilijk precies te zeggen op voorhand. Defensie handhaaft voor de budgettaire raming van een vervangingstraject en –project 100 miljoen euro per toestel, ongeacht het type. Maal veertig toestellen kom je dus op 4 miljard euro. Vraag is of je enkel de aankoop of ook pakweg het onderhoud en de opleiding van het personeel in rekening brengt.

Volgens begrotingsspecialist Herman Matthijs wordt dit – indien het doorgaat – een van de grotere federale aankopen van de volgende regering. Matthijs: ‘Enkel defensie en de spoorwegen kopen op federaal vlak nog grote dingen aan. Grote kostenposten – denk aan infrastructuurwerken of onderwijs (10,5 miljard euro per jaar) – zijn gemeenschapsbevoegdheden. Voor defensie is het al van de jaren tachtig – de F16 – geleden dat nog zo’n bedrag op tafel moest worden gelegd. In de defensie-begroting (2,8 miljard euro per jaar) is tien tot vijftien procent beschikbaar voor aankopen.’

9. Argumenten van de voorstanders van een nieuwe gevechtsvloot

• ‘Solidariteit in EU- en Navo-verband.’
• ‘Internationale invloed. Zonder de nodige hardware word je diplomatiek niet au sérieux genomen.’
• ‘Zelfs tijdens humanitaire operaties moet je meester in het luchtruim zijn. Zonder luchtsteun sta je nergens.’
• ‘Internationale samenwerking (pooling & sharing in het jargon) en de afschrijving van de investering over een lange periode maakt de dure aankoop toch betaalbaar.’

10. Argumenten van de tegenstanders

• ‘Veel te duur. België heeft hier het geld niet voor.’
• ‘Eerst moet het leger een strategisch langetermijnplan voorleggen; pas daarna kan je keuzes maken in grote aankoopdossiers.’
• ‘België zou beter investeren in luchttransport –daaraan is binnen Europees verband ook een tekort.’
• ‘De toekomst ligt in onbemande vliegtuigen.’

11. Economische return on investment

‘De vervanging van onze luchtgevechtcapaciteit is een opportuniteit voor onze luchtvaartindustrie’, zei De Crem op 31 januari in de Kamer. ‘Defensie richt zich momenteel op industriële partnerschappen met inachtneming van de Europese regelgeving inzake de economische compensaties. De industrie zal de mogelijkheden op het stuk van de partnerschappen moeten aftasten en de FOD Economie zal in dat kader een eersterangsrol spelen.’

12. Lobbywerk van de Belgische industrie

De luchtvaartindustrie heeft speciaal voor dit dossier een lobbygroep opgericht: de BSDI/AWG –kort voor Belgian Security & Defense Industry Aeronautical Working Group. Die groepeert de belangrijkste spelers uit de drie regio’s. Ze pleit ervoor dat de nieuwe regering in zijn regeerakkoord één zin opneemt: ‘De F16 zal vervangen worden, mét Belgische industriële participatie.’

De BSDI/AWG is momenteel in gesprek met Rafale, Boeiing (F18), Lockheed Martin (Joint Strike Fighter) en Saab (Gripen), en vraagt die manufacturers twee dingen: werkgelegenheid en technologietransfer.

13. Hete hangijzers

• Niet alleen de F16’s maar ook de fregatten en de mijnenjagers zijn aan vervanging toe. Is er wel voldoende geld om alle drie te vervangen?
• Naar alle waarschijnlijkheid is het op termijn niet langer houdbaar om én de basis van Florennes én die van Kleine Brogel open te houden. Communautair gezien ligt dat element uiteraard zeer gevoelig.
• De link met het nucleaire dossier. Moet de opvolger van de F16 uitgerust zijn voor de Amerikaanse B61-bom? FAS-expert Hans Kristensen liet aan MO* weten dat in theorie elk van de vijf mogelijke opties (Rafale, Eurofighter, F18, Gripen, JSF) geconfigureerd kan worden om dat te doen. In De Standaard zei hij echter: ‘Zodra de Navo de huidige jachtbommenwerpers uit dienst neemt, blijft alleen nog de F-35 over voor die nucleaire missie. Er andere toestellen voor inzetten, zou erg dure aanpassingen vereisen.’