Grafschrift boven een stille oceaan

Het werk van Zurita, die in 2000 nog de nationale literatuurprijs kreeg, valt nog het best onder de noemer non-conformistisch onder te brengen. Onder het militaire regime ontpopte hij zich als één van de zeldzame Chilenen die durfden te protesteren en aan te klagen. Op het eind van de jaren zeventig verwierf hij de status van verschoppeling door, bij wijze van performance, zijn gezicht te verbranden met zuur en zich te masturberen op de drempel van het museum voor Schone Kunsten in Santiago. Zijn continue aanklacht stamt uit eigen ervaring; tijdens de korte periode dat hij als politieke gevangene zat opgesloten, werd hij gemarteld.

Zurita’s poëzie gaat over wereldse zaken, maar heeft niks weg van een pamflet. Zijn gedichten schieten vaak weg in de mystiek en hij hanteert bij voorkeur de psalm, elegie of beurtgezang als vorm. Zijn nieuwe bundel INRI (de koninklijke initialen boven de gekruisigde Christus) zet die traditie voort. INRI is de inscriptie van de passie van het lijden, maar bovenal de voorbode van de verrijzenis, verklaarde de dichter aan de krant La Nación.

Chili vormt een apocalyptisch landschap doorheen de bundel. Het land en de zee zijn bezaaid met de lichamen van de duizenden die ‘verdwenen’ onder de dictatuur. In het gedicht ‘De zee’ omschrijft de dichter de vermisten als verbazingwekkend aas dat uitgestrooid wordt over de zee - een verwijzing naar de gangbare praktijk om vermeende politieke tegenstanders een zeemansgraf te bezorgen met behulp van helikopters. Ik hoor draaikolken van vissen het paarse vlees van het verbazingwekkende aas verorberen … met honderden woorden die nooit uitgesproken zullen worden. (Oí torbellinos de peces devorando las carnes rosa de sorprendentes carnadas/ Oí millones de peces que son tumbas con pedazos de cielo adentro,/ con cientos de palabras que no alcanzan a decirse,/ con cientos de flores de carne roja y pedazos de cielo en los ojos)

INRI roept de angst van een natie op die net ontwaakt is uit een droom. Twee jaar geleden bevestigden militairen de horrorverhalen die voor de meeste Chilenen slechts boze geruchten waren. Volgens het rapport van de Waarheids- en Verzoeningscommissie uit 1991 zijn 3.000 Chilenen vermoord onder de dictatuur, van wie zo’n 1.200 via zogenaamde ‘verdwijningen’. Tot het eind van de jaren 90 hield het leger vol dat het niets wist over het lot van de vermisten. Pas in 1999, nadat de militairen instemden met een dialoogpanel met de advocaten van de nabestaanden, klapten de voormalige beulen uit de biecht. In januari 2001 gaven het leger, de zeemacht, de luchtmacht en de Caribineros toe dat de lichamen van heel wat politieke gevangenen uit helikopters gedropt werden boven de Stille Oceaan.

Zurita verbrak zijn stilte naar eigen zeggen om een begrafenis van woorden te leveren voor de slachtoffers die kransen noch bloemen kregen. Chili is een land dat zich pas nu bewust wordt van de enorme pijn die veroorzaakt werd. Het is een proces dat erg diep zal gaan, voorspelt de dichter. Het enige wat de poëzie kan doen, is ons leren om nog eens te kijken naar de landschappen waarin de restanten van de vermisten schuilen. Misschien dat de lichamen echt begraven worden als we met andere ogen kijken.

Andere bundels van de hand van Zurita zijn Purgatory (1979), Anteparadise (1982), Canto a su amor desaparecido, El amor de Chile (1987), La vida nueva (1994), Militant Poems (2000) en Sobre el amor y el sufrimiento (2000).