Groter dan het leven

In Zuid-Afrika zijn mythe en geschiedenis zonder problemen verwisselbaar. Die vaststelling heeft André Brink ertoe gebracht om de roman die hij zichzelf cadeau wou doen voor zijn zeventigste verjaardag te baseren op minutieuze verslagen uit het midden van de negentiende eeuw en aanvullend materiaal van recentere datum.
Het resultaat is een verhaal dat alle kenmerken heeft van de klassieke mythologie: de mensen doen bovenmenselijke inspanning en klimmen daardoor uit boven de beperkingen van geboorte en tijd, maar na de glorie komen eenzaamheid, verraad, twijfel en ten slotte toch verlossing.

Het verhaal van Kupido Kakkerlak –de naam van deze rond 1760 geboren Hottentot is authentiek– laat zich niet eenvoudig samenvatten. Belangrijk is te weten dat hij opgroeit met de overtuiging dat hij ooit verre reizen zal maken, dat hij met andere woorden een bestemming heeft die ver voorbij de einder ligt van de boerderij waarop zijn moeder als slaaf moet werken.
Dat leitmotiv krijgt in zijn leven allerlei vormen: van de vrij naïeve jongeman die een rondreizende marktkramer-predikant volgt, over de bandeloze adolescent die vooral het beddengoed van de vele vrouwen die hij ontmoet bereist tot de haast fanatieke bekeerling die zijn blanke missionarissen ervan overtuigt om hem ook tot predikant te wijden.
Deze Zuid-Afrikaanse Siddharta eindigt echter niet verlicht en onthecht onder een schaduwrijke banyanboom –zoals Herman Hesse’s romantische mythe rond de Boeddha– maar onder een uitgedroogde doornboom, verlaten door zijn gemeente, zijn vrouw, zijn kerk, zijn god. Al is er na dat einde een ander einde, maar dat willen we hier niet verklappen.
De bidsprinkhaan is een meeslepende vertelling die iets laat oplichten van de wanhoop én de vitaliteit die onder Khoi, San, Xhosa en andere volkeren geleefd moet hebben ten tijde van de koloniale competitie tussen Hollanders en Britten in de Kaap. Maar het verhaal werkt ook als een spiegel –niet toevallig spelen spiegels een belangrijke rol– voor de lezer die geconfronteerd wordt met gedrevenheid en uitzichtloosheid, met koppigheid en medemenselijkheid, kortom met ervaringen die in ieders leven voorkomen. In De bidsprinkhaan zijn die emoties uitvergroot, omdat ze geplaatst zijn in een Zuid-Afrikaanse historische context. Maar dat belet de identificatie niet, integendeel. (gg)
De bidsprinkhaan door André Brink is uitgegeven door Meulenhoff.288 blzn, ISBN 90-290-7760-3