Herwaardering voor traditionele genezers op São Tomé

De plaatselijke stiljon, of traditionele genezer, weet precies wat de kracht is van de boom. Bij kiespijn drink je thee die is getrokken van de bast en de wortels. Bij huidkwalen klop je bast in water tot het schuimt en vervolgens baad je er in. Een wond geneest snel met een kompres van bast en bladeren. En de bast en wortels van de boom kunnen ook dienen om lust op te wekken.
Het bos is de apotheek op de twee kleine eilandjes van São Tomé en Principe in de Golf van Guinea, voor de westkust van Afrika. En traditionele genezers zijn experts op het gebied van planten.
Gedurende veertien jaar leidde Maria do Ceu Madureira, een Portugese etnobotanist, een onderzoeksteam van de Universiteit van Coimbra en het ministerie van Gezondheid van São Tomé. Het onderzoek werd gefinancierd door de Calouste Gulbenkian Stichting in Lissabon. Het etno-farmacologische studie werd in 2008 gepubliceerd en combineert traditionele kennis met moderne wetenschap.
Madureira raakte gefascineerd door de rijkdom van de plaatselijke flora en zag aankomen dat oude genezers zouden sterven zonder hun kennis te kunnen overdragen op jongeren. “Hun kennis van traditionele geneeskust verdwijnt sneller dan de bossen”, zegt Madureira.

Infecties

Voor de studie werd informatie verzameld voer 325 geneeskrachtige planten en meer dan 1.000 recepten van zo’n veertig gerespecteerde genezers, vroedvrouwen en oma’s. De planten werden geïdentificeerd, geclassificeerd en vergeleken met soortgelijke planten die elders al bestudeerd waren. Nadat vijftien planten geanalyseerd waren, bleken ze de potentie hebben om er medicijnen uit te ontwikkelen voor oude ziektes.
De dracaena arborea leek veelbelovend bij de bestrijding van malaria en leishmaniasis (berglepra), veertien schimmelinfecties en vier bacteriën, inclusief candida albicans, een schimmel die vaak orale en vaginale infecties veroorzaak bij mensen die besmet zijn met hiv. Dertien planten bleken effectief tegen de malariaparasiet plasmodium falciparum.
Andere planten hadden een antibacteriële werking, verminderden diarree, tumoren, pijn of bleken gebruikt te kunnen worden als antihistaminicum of kalmeringsmiddel.
“We hebben de empirische kennis in het laboratorium langs de wetenschappelijke meetlat gelegd en ontdekt dat de planten geneeskracht hebben”, zegt Marcelina Quaresma Jose da Costa, van het ministerie van Gezondheid van São Tomé. Verrassend is dat niet. De genezers behandelen onder meer verbrandingen, slangen- en insectenbeten, wratten, astma, seksueel overdraagbare ziekten, diabetes en hoge bloeddruk. Ook behandelen ze botbreuken en laten ze pijn verdwijnen door massages.

Genezer Gino

De 78-jarige Francisco Sousa Carvallo verkoopt bladeren, wortels en bast op de centrale markt van São Tomé. Zijn producten worden vooral gebruikt tegen koorts, hoge bloeddruk en diabetes. Sousa Carvallo heeft geen tanden meer en last van zijn gewrichten. “Daar kan ik niets aan doen, dat is de leeftijd”, lacht hij.
Zelf is hij te zwak om nog het bos in te gaan. Hij stuurt anderen om de planten voor hem te zoeken. Maar het wordt steeds moeilijker ze te vinden, zegt hij.
Sousa Carvallo, ook bekend als Sum Gino (Genezer Gino), is een van de drie genezers die als medeauteur vermeld staan in de studie. De opbrengsten van het boek worden gebruikt om de huizen van de traditionele genezers te repareren, huisraad te kopen en ze een maandelijkse uitkering te verstrekken. Madureira’s boek is inmiddels bijna uitverkocht in Portugal en São Tomé.
Een andere medeauteur is Lourenco de Sousa Pontes Junior, die er nog kwiek uitziet op zijn 82ste. Zijn houten huis staat middenin een palmbos in Bobo Forro op São Tomé. Hij ontvangt zijn cliënten in een klein kamertje. “Dit project zorgt ervoor dat onze kennis bewaard blijft voor toekomstige generaties”, zegt hij.
Pontes betreurt het dat jongeren niet geïnteresseerd zijn in zijn werk en dat er steeds minder cliënten komen. De Portugezen verboden de traditionele geneeskunst en ook de postkoloniale Marxistische regering moest er weinig van hebben.
Maar misschien kan die trend gekeerd worden. Da Costa, die in Cuba studeerde, is een van de drie drogisten op São Tomé. De andere twee zijn met pensioen. Da Costa (54) wil ook graag met pensioen, zodra ze een vervanger heeft gevonden. Maar de jongeren van het eiland die in Brazilië en Portugal farmacie gingen studeren, zijn niet meer teruggekomen, zegt ze.
Da Costa heeft Pontes uitgenodigd om over zijn werk te spreken bij een tentoonstelling die ze organiseert voor de Week van de Afrikaanse Traditionele Geneeskunst die deze week wordt gehouden. “Het boek heeft bij jongeren interesse gewekt in de traditionele geneeskunst”, zegt ze. “Als we een centrum voor botanische studies zouden hebben, konden we opleidingen verzorgen, banen creëren en de brain drain keren.”