Het charmeoffensief van El Sawy

Begin januari was er controverse rond enkele cartoons van Samah Farouk in El Sawy Culture Wheel in Zamalek, een wijk in centrum Caïro. Tijdens de jaarlijkse overzichtstentoonstelling Harvest 2012 wilde Farouk enkele Morsi-kritische cartoons exposeren. Het cultuurcentrum The Wheel weigerde de bewuste cartoons op te nemen. Daarop riep The Creativity Front, een organisatie van kunstenaars en intellectuelen, op tot een boycot van The Wheel. Het Front waarschuwde El Sawy Culture Wheel geen censuur toe te passen om de Moslimbroeders gunstig te stemmen.

Mohammed El Sawy, oprichter van The Wheel, verontschuldigde zich in een reactie op de boycot. Hij verklaarde dat de weigering het gevolg was van de slechte kwaliteit van de kleuren en afdruk en helemaal niet omwille van de kritische inhoud ervan. Cartooniste Samah Farouk nam echter geen genoegen met de verontschuldiging en weigerde alsnog te exposeren. Op 8 januari, daags na de verklaring van El Sawy, vertelde ze aan de Egyptische krant The Daily News dat ze er vast van overtuigd was dat haar cartoons geweigerd werden als blijk van vriendschap tussen The Wheel en de Moslimbroeders.

Een opmerkelijk incident dat zich afspeelde in El Sawy Culture Wheel dat al tien jaar een voorvechter tracht te zijn van de vrijheid van creativiteit en expressie. Het doet vragen rijzen over de vrije meningsuiting en de onafhankelijkheid van de culturele sector in een door de moslimbroeders bestuurd Egypte. Hoe onafhankelijk is The Wheel en wie beslist waar de grenzen van creativiteit en expressie liggen in hedendaags Egypte?

In 2003 richtte de ingenieur Mohammed El Sawy het cultuurcentrum El Sawy Culture Wheel op. Het vijfduizend vierkante meter grote complex ligt op het eiland Zamalek, pal onder de 15 mei brug en was voordien braakliggend publiek terrein. Omar El Adl, cultuurredacteur bij de Engelstalige krant The Daily News Egypt, beschrijft het cultuurcentrum als volgt: ‘The Wheel is een van de weinige culturele centra die daadwerkelijk succesvol zijn. Er is een breed aanbod in tegenstelling tot andere cultuurcentra als het Cairo Opera House dat enkel voor een nichepubliek van Engelstalige Egyptenaren en buitenlanders opereert. The Wheel is het enige niet door de overheid gesteunde cultuurcentrum. Ondanks de ligging van het centrum op het eiland Zamalek, een wijk waar vooral rijke Egyptenaren en buitenlanders wonen, trekt The Wheel een breed publiek aan. De brede toegankelijkheid draagt er wel toe bij dat over het algemeen een eerder conservatief beleid wordt gevoerd. De eigenaar Mohammed El Sawy is echter een populair publiek figuur in Egypte die onder publieke druk in februari 2011, kort na de revolutie, zelfs even minister van Cultuur was.’

Cultuur van non-confrontatie

Hoewel de Egyptische staat het cultuurcentrum niet beheert of financiert is The Wheel volgens Omar El Adl steeds afhankelijk geweest van de Egyptische staat wat betreft zijn programmatie. ‘Voor 2011 was The Wheel afhankelijk van Moebarak, nu van de Moslimbroeders. Er heerst een politiek van non-confrontatie en neutraliteit. Zo worden onder andere geen goochelshows, die nochtans heel populair zijn in Egypte, toegelaten. Dit om beschuldigingen van zwarte magie en duivelaanbidding te vermijden.’

De angst voor beschuldigingen van zwarte magie en duivelaanbidding zijn overigens niet ongegrond. Na een reeks heavy metal- en rockconcerten in The Wheel beschuldigde een aan de Moslimbroeders gelieerde advocaat het centrum van het programmeren van satanische praktijken. Na verklaringen van eigenaar Mohammed El Sawy en enkele metal bands werden de beschuldigingen uiteindelijk ingetrokken.

Op de vraag naar de positie van Mohammed El Sawy en zijn relatie tot de Moslimbroeders antwoordt cultuurredacteur Omar El Adl dat El Sawy zelf zeker geen moslimbroeder is. ‘Vanuit pragmatische overwegingen – de instandhouding van The Wheel – begon hij sinds hun machtsovername aan een charmeoffensief ten aanzien van de Moslimbroeders. Toen velen de Grondwettelijke Vergadering uit ongenoegen verlieten, bleef El Sawy er zetelen. Nadat alle christenen de Vergadering verlaten hadden wierp hij zich op als vertegenwoordiger van de Egyptische kerken, zonder daarvoor gevraagd te zijn. Dit werd duidelijk als een knieval aan de Moslimbroeders gezien.’

‘The Wheel voert zeker geen actief oppositiebeleid maar tracht in zijn programmatie neutraal te zijn en laat ook religieuze lezingen en dergelijke aan bod komen. Tijdens protesten tegen Morsi sloot het centrum enkele dagen en op die manier werd geen forum gegeven aan demonstranten. Toch werd de sluiting ook ten dele een feit door druk van andere door de staat erkende cultuurhuizen, die tijdens de protesten tegen Morsi de deuren sloten’, aldus Omar El Adl.

Tot slot gelooft El Adl dat The Wheel zich in de toekomst staande zal kunnen houden als het centrum trouw blijft aan zijn neutrale positie. Hij gelooft dat de Moslimbroeders er alles aan zullen doen om te vermijden dat hun imago geschonden wordt. Al blijkt ook dat bij controverses zoals die rond de cartoons en het heavy metal incident vrij snel aan publieke druk wordt toegegeven.