Het geheven vingertje

Rudyard Kipling schreef zijn poëtische ode aan het imperialisme –The White Man’s Burden– in 1899, maar ook in 2013 blijken dezelfde basisovertuigingen ons handelen te bepalen: “onze” normen en waarden zijn beter en meer ontwikkeld, en dat zadelt ons op met de zware taak om de rest van de wereld tot ons niveau van beschaving op te tillen.

En het is waar, er is heel veel waar we goed in zijn: economische productiviteit, wetenschappelijk onderzoek, vrijheid van meningsuiting, zomerfestivals, ruimte voor individuele keuzes en het verzamelen van kunst, erfgoed en herinneringen. En de lijst zou véél langer kunnen zijn. Voor de belangrijkste verworvenheden van wat we vandaag beschouwen als de westerse cultuur is hard en lang gevochten, en hebben mensen hun leven gegeven. Dat we er dus op toezien dat zaken als individuele vrijheid en de principiële gelijkheid van elke mens voor de wet gevrijwaard blijven en zelfs verder uitgebreid en uitgebouwd worden, dat spreekt voor zich. Alleen wordt het tijd dat we dat doen zonder het voortdurend geheven vingertje.

Klimaat en herverdeling

De beste bijdrage die Europa aan wereldwijde rechtvaardigheid kan leveren, ligt in een hernieuwde ambitie op het vlak van klimaatbeleid en in het verdedigen en toekomstgericht uitbouwen van ons herverdelende en op rechten gebaseerde welvaartsmodel –twee zaken waarvoor men Europa wereldwijd bewonderde, tien jaar geleden.

Het klopt wel dat het erg moeilijk is een radicaal klimaatbeleid en serieuze herverdeling te realiseren in een wereld die geregeerd wordt door de wetten van ongelimiteerde vrijhandel. De druk op het Europese overleg- en herverdelingssysteem is er gekomen op het moment dat multinationale bedrijven volop gebruik konden maken van schandalig onbetaalde en onbeschermde werknemers aan de andere kant van de wereld. Die lage lonen elders konden en kunnen rekenen op instemming in het Westen, zelfs bij degenen die het slachtoffer zijn van die economische mondialisering, omdat ze schandalig goedkope consumptiegoederen op de markt brachten. Het lijkt er sterk op dat de combinatie van stijgende winsten bovenaan en toenemende consumptie onderaan voorbij is. Er zijn opnieuw winnaars en verliezers, en dus is er opnieuw behoefte aan politiek.

Opgeheven hoofd

De aanstormende regionale, federale en Europese parlementsverkiezingen bieden een uitstekende kans om te discussiëren over de fundamentele keuzes die we als samenlevingen willen maken. Daarbij lijkt de raad die Chantal Mouffe geeft van essentieel belang: politieke partijen moeten met ondubbelzinnige en duidelijk onderscheiden voorstellen naar de kiezer trekken. En ze moeten, zegt Mouffe, aan de bevolking durven uitleggen dat ‘we onze levensstandaard moeten verlagen als we een duurzaam en rechtvaardig toekomstproject willen realiseren’.

Het moet mogelijk zijn om mensen te overtuigen dat ze er zelf beter van worden als hun medeburgers ook kansen krijgen en sociale bescherming genieten. Bovendien creëert dat eindelijk een mogelijkheid om die onhoudbare ecologische voetafdruk van ons drastisch te verminderen. En het biedt een perspectief op internationale solidariteit dat eindelijk komaf maakt met the White Man’s Burden: onze verantwoordelijkheid is niet op de eerste plaats om de inboorlingen te redden van hun eigen cultuur, maar om ervoor te zorgen dat onze eigen maatschappelijke inrichting goed en inspirerend is. Dan kunnen we de internationale arena betreden, niet met een geheven vingertje, maar met opgeheven hoofd.