Het geslacht van de solidariteit

Het afgelopen decennium braken vrouwen massaal door op de geglobaliseerde arbeidsmarkt. Vooral in Zuidoost-Azië, Zuid-Afrika en Centraal-Amerika werden ze gretig geïntegreerd in de snel groeiende economieën van de elektronica-, speelgoed-, schoenen- en voedingsindustrie. Zij waren ruim beschikbaar en zeer gewenst, want goedkoop en gewillig. De omstandigheden waarin deze vrouwen moeten werken, zijn lamentabel. Maar bovendien heeft die deelname van vrouwen aan de formele economie niet geresulteerd in een verbetering van hun situatie. Vrouwen blijven, meer nog dan mannen, kwetsbare schakels in een neoliberaal economisch model waarop ze weinig vat hebben. Toen de financiële crisis van Zuidoost-Azië in 1997 de snel gegroeide economie met een klap onderuit haalde, waren het vooral vrouwen die werkloos werden. In 1998 kromp het BNP in Indonesië met twintig procent. Die daling was vooral te situeren in de sectoren waarin vrouwen tewerkgesteld waren, wat uiteraard tot massale ontslagen leidde. Velen kwamen uit overlevingsdrang in de seksindustrie terecht.

In een recent rapport van UNIFEM stelt Noeleen Heyzer dat er de afgelopen vijftien jaar heel wat vorderingen gemaakt zijn op het vlak van gendergelijkheid, maar dat nieuwe alarmerende situaties opduiken die te maken hebben met het proces van economische globalisering.

Duizend veldslagen

Over heel de wereld hebben vrouwenorganisaties de jongste jaren hun regeringen onder druk gezet om de kwetsbare positie van vrouwen aan te pakken, onder andere door acties als de wereldvrouwenmars. Zij willen een macro-economisch beleid dat kwalitatief betere levensomstandigheden voor vrouwen garandeert. Een weg om tot die noodzakelijke veranderingen te komen, is een grotere deelname van vrouwen aan de politiek, niet alleen op het nationale niveau maar ook op plaatselijk vlak, waar er over brood en boter wordt gesproken. Die politieke participatie stond ook vooraan op de agenda van de bijeenkomst in New York in juni vorig jaar, waar vijf jaar na de wereldtop over vrouwen in Beijing een stand van zaken opgemaakt werd. Doris Solis is trots op het Ecuadoraanse resultaat. Sinds de gemeenteverkiezingen van vorig jaar steeg de vrouwelijke participatie in de lokale besturen van vijf naar dertig procent. Zelf maakt Solis deel uit van het gemeentebestuur van Cuenca. Maakt die vrouwelijke participatie effectief het verschil? Solis vindt het alvast een doorbraak. ‘Het zijn niet allemaal vrouwen met een hoge vorming, maar elke vrouw die verkozen werd, heeft een weg afgelegd en al duizend veldslagen geleverd. Het zijn vrouwen met pit, bereid om zich in te zetten. Alleen al het doorbreken van het dominante, traditionele model is een belangrijke stap in het creëren van ruimte voor diversiteit’, meent Solis.

De eigenlijke kloof

Die diversiteit moet er dringend komen en ze moet door het Zuiden aangebracht worden, vindt Doris Solis. ‘Het gangbare model van ontwikkeling is mislukt. Al jaren proberen we op hetzelfde niveau te geraken als het rijke Noorden, maar dat blijkt steeds minder te lukken. Wat ons vandaag te doen staat, is zelf andere modellen uit te denken. Het Westen is niet het enige referentiepunt.’ Precies om die stem uit het Zuiden meer centraal te stellen, benoemde de Vlaamse ngo Vredeseilanden-Coopibo Doris Solis tot genderverantwoordelijke voor hun partners in Ecuador, Costa Rica en Benin. ‘Het is een aanpak die vanuit het vertrouwen in de mogelijkheden van de mensen vertrekt’, vindt Solis. De potentialiteit van ieder individu is voor haar een cruciaal begrip. ‘Het verschil tussen ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen is uiteindelijk gelegen in het verschil in mogelijkheden en kansen. Ontwikkeling is kansen creëren, de capaciteiten van mensen tot ontwikkeling brengen, opdat ze reële invloed en macht zouden krijgen op maatschappelijk vlak.’ En op dat vlak hinken vrouwen nog steeds de mannen achterna. Die genderongelijkheid heeft alles te maken met het gebrek aan kansen voor vrouwen en met belemmeringen die ingebouwd zitten in tal van maatschappelijke factoren op economisch, politiek en cultureel vlak. ‘Het is er ons niet om te doen een plaats te zoeken voor de vrouw in de maatschappij zoals die is, maar om die maatschappij te transformeren’, verduidelijkt Solis. ‘Eigenlijk is gender een revolutionaire term. Wat wij nastreven is een diepgaande culturele verandering die de samenleving een meer menselijk gezicht geeft.’

Ontwikkelingshulp heeft afgedaan

Dit ambitieuze opzet vraagt samenwerking. Kleinschalige projecten van kredietverlening aan vrouwen, vaardigheidstrainingen, organisatieversterking of duurzame landbouw kunnen materiële verbeteringen teweeg brengen en de positie van vrouwen versterken. Het 0,7 procent van het Belgische BNP gebruiken voor ontwikkelingshulp is een noodzakelijk minimum, maar dient slechts om onmiddellijke noden op te vangen. Veel belangrijker is het de onrechtvaardige internationale verhoudingen zelf aan te pakken. Zij zorgen immers nog steeds voor hemelsgrote verschillen in levensstandaard tussen Noord en Zuid. De mensen in het Noorden zijn daarin te laks, vindt Doris Solis. ‘Jullie zien wel graag dat de Brazilianen het Amazonewoud beschermen maar blijven tegelijk op onverantwoorde wijze papier verspillen. En wat doen jullie regeringen ten aanzien van landen van waaruit hier de vluchtelingen blijven toestromen?’ Werken aan ontwikkeling vanuit genderperspectief betekent werken aan de machtsverhoudingen, zowel in Noord als in Zuid. Het begrip ontwikkelingshulp heeft eigenlijk afgedaan, vindt Solis. Vandaag bevinden we ons in een situatie van gezamenlijke verantwoordelijkheid. Ook dat is een gevolg van de globalisering.