Het ijzeren Schengengordijn schuift op

De Schengenakkoorden geven burgers het recht om zonder grenscontroles te reizen tussen de verschillende landen die het akkoord getekend hebben. Het verdrag krijgt veel bijval omdat het de culturele en economische banden tussen de lidstaten versterkt en het toerisme promoot. Maar in het westen heerst de vrees voor een golf van criminaliteit en illegale immigratie vanuit de nieuwe lidstaten, terwijl de meer oostelijk gelegen landen zich nog meer afgesneden voelen van de Europese Unie.
De nieuwe lidstaten vormen de nieuwe rand van de Schengenzone en hebben daarom hun oostelijke grenzen versterkt. Oekraïne, dat meer toenadering wil tot de Europese Unie, ziet door de uitbreiding precies het omgekeerde gebeuren en is daarom één van de luidste critici. De Oekraïense burgers vinden dat er een nieuwe muur gebouwd is tussen hen en het begeerde westen.
Oekraïners moesten vroeger nooit betalen voor hun Poolse, Slovaakse of Hongaarse visa, maar daar is verandering in gekomen. Ze moeten voortaan niet alleen 35 euro ophoesten en rekening houden met een wachttijd van tien dagen, maar ook verzekeringsbewijzen en loon- en tewerkstellingsbrieven kunnen voorleggen om voor een visum in aanmerking te komen.
“Voor sommige landen die over goede uitzichten voor een aansluiting beschikken, is die muur er maar tijdelijk,” zegt Jan Karlas, hoofd van het onderzoeksdepartement van het Instituut voor Internationale Relaties in Praag. “Maar voor de landen die geen goede vooruitzichten hebben, zoals Oekraïne of Moldavië, is de muur duidelijk naar het oosten verschoven.”

Grenshandel

Het probleem is vooral prangend voor bewoners van de grensstreken. Oekraïners in de grensstreek met Polen die leven van de verkoop van sigaretten en alcohol over de grens, krijgen het nu moeilijk. Bij de grensovergangen vinden sinds de uitbreiding regelmatig protesten plaats. Vorige week nog demonstreerden vijfhonderd boze Oekraïners voor het Poolse consulaat in Lviv, de belangrijkste stad in het westen van Oekraïne. Ze zijn er niet over te spreken dat de gesprekken rond de douaneprocedures voor grensstreekbewoners afgesprongen zijn.
Voor de aansluiting bij de Schengenlanden hadden Poolse ambtenaren beloofd dat reizen naar Polen niet moeilijker zou worden. Nu zijn de gesprekken in allerijl opnieuw opgestart om een nieuw akkoord te vinden in de eerste helft van 2008. Hongarije heeft al zo’n akkoord gesloten met Oekraïne en ook Slovakije zou dat nog voor de zomer doen.
Polen zit in een lastige positie. Het land wil een stevige oostelijke grens, maar het wil vermijden dat de strenge aanpak vooral de doorsnee burger treft in plaats van smokkelaars en criminelen. Bovendien wil het land Oekraïne in de Europese invloedssfeer trekken en losweken van de Rusland.

Twijfel in het westen

Ook niet alle oude lidstaten van het Schengenverdrag zijn in de wolken met de uitbreiding. Oostenrijk bijvoorbeeld zag vier buurlanden lid worden van het verdrag maar wil tot het einde van het jaar de controle aan de grenzen behouden. Dan wil het een studie laten uitvoeren naar de impact van de uitbreiding.
Ook in Duitsland hebben lokale politici om meer controles gevraagd omdat ze vrezen dat de deur opengesteld wordt voor criminelen en immigranten. Voor de ondertekening had de Duitse politie zich tegen de uitbreiding gekant, omwille van de corruptie, technische problemen en een gebrek aan samenwerking in de nieuwe lidstaten. Ze voorspelde dat meer criminelen de grens zouden oversteken en dat mensensmokkel zou toenemen.
Uit een recent statement van de Duitse politievakbond blijkt dat die vrees voor een deel gegrond was. Er blijkt sinds de uitbreiding inderdaad een grote toevloed aan illegale migranten uit Oost Europa. Maar de vakbond moest ook toegeven dat de criminaliteit niet gestegen was.