Het onverwerkt verleden van Kroatië

‘Samen de geschiedenis herschrijven’

Darko Arabadzic (Institute for Historical Justice and Reconciliation, Den Haag): ‘Kroatische kinderen krijgen al jaren eenzijdige geschiedenislessen: “Kroatië heeft zich verdedigd tegen de agressie van het Joegoslavische leger. Het was een gerechtvaardigde oorlog. En we hebben gewonnen.” Vandaag zie je de resultaten. Kroatische jongeren die tijdens of na de oorlog zijn geboren, zijn radicaler dan hun ouders, die het multi-etnische Joegoslavië nog hebben gekend.’

‘Door de huidige economische crisis zie je in Kroatië groeiend populisme –zowel links als rechts– en een versterking van de ultranationalistische krachten. Geen enkele Kroatische politicus of partij heeft de moed of de wil om ernstig vragen te stellen over het oorlogsverleden. Tijdens de parlementsverkiezingen van 2011 was zelfs een aantal oorlogsmisdadigers kandidaat – dat was blijkbaar aanvaardbaar.’

‘De Kroatische media, en vooral dan de openbare omroep, hebben op een vooringenomen manier bericht over het Joegoslavië-tribunaal. Juist door het eenzijdige geschiedenisonderricht en de rol van de media en politiek ontbreekt het vandaag volledig aan empathie met Servische slachtoffers die gewoon gerechtigheid willen.’

‘Honderden artikels en boeken zijn al verschenen over de oorlog en zijn oorzaken, maar de meeste zijn bevooroordeeld. Daarom wil het Institute for Historical Justice and Reconciliation met zijn partners in de regio uit alle voormalige republieken van Joegoslavië prominente historici samenbrengen om te discussiëren over een gemeenschappelijke geschiedschrijving en over de oorzaken van de oorlog begin jaren negentig.’

‘Het Europese integratieproces heeft zeker een positief effect gehad op de mensenrechtensituatie in Kroatië en het heeft de democratie versterkt. Ik hoop dat ook het EU-lidmaatschap zal bijdragen tot het verzoeningsproces en het helen van de oorlogswonden, vooral dan in de regio’s in Kroatië die destijds het zwaarst door de oorlog getroffen zijn.’

‘Schijnbaar onverzoenbare verhalen’

Janine Clark (hoogleraar Sheffield University):

‘Tijdens mijn veldwerk in Kroatië, met name in Vukovar, Knin en de voormalige Krajina, heb ik weinig interetnische haat gevonden. De overgrote meerderheid van de Kroaten is het beu om het over de oorlog te hebben, ze willen een gewoon leven leiden. Als ik vraag naar hun zorgen, hebben ze het vrijwel nooit over interetnische problemen en spanningen. Iedereen noemt dan de economische situatie en het gebrek aan banen. Dat wil niet zeggen dat de bevolking klaar is met het verleden. Serviërs en Kroaten blijven fundamenteel tegengestelde en schijnbaar onverzoenbare verhalen vertellen.’

‘Er is een groot gebrek aan vertrouwen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Hoewel Serviërs en Kroaten wel nog sociale relaties aanknopen – ze drinken bijvoorbeeld samen koffie of spelen een spelletje kaart – is er een verschil met vroeger. Ze zoeken elkaar niet meer thuis op, ze gaan niet meer samen op vakantie, er zijn muren tussen elkaar.’

‘De druk van europa valt weg’

Emina Bužinkić (ngo Documenta – Center for dealing with the past, Zagreb):

‘Samen met twee andere ngo’s documenteren wij sinds 2004 de processen voor Kroatische rechtbanken over oorlogsmisdaden. Elke dag volgen negen advocaten de zittingen. Meer dan vierhonderd zaken moeten nog voor nationale rechtbanken behandeld worden.’

‘Het wordt steeds moeilijker om oorlogsmisdadigers te vervolgen. Twintig jaar na datum is het niet eenvoudig om nog bewijsmateriaal te verzamelen en bovendien zijn de gerechtelijke onderzoeken geen toonbeeld van kwaliteit. In het huidige maatschappelijke klimaat zijn de burgers niet bereid om te getuigen tegen oorlogsmisdadigers. Dag na dag neemt de publieke interesse in oorlogsmisdaden af. Onze grootste vrees is dat sommige schuldigen onbestraft zullen blijven.’

‘In de Kroatische media is steeds minder ruimte voor de gevolgen van de oorlog, helemaal met de huidige economische crisis. In plaats van feiten te publiceren, houden sommige media zich liever aan het dominante verhaal. Bovendien valt binnenkort de druk van de Europese Commissie weg, zodra Kroatië zelf EU-lidstaat is.’

‘Burgerslachtoffers hebben heel wat rechtszaken aangespannen om compensatie te vragen voor geleden schade, maar de meesten hebben die verloren. Nu moeten zij opdraaien voor de gerechtskosten. Zo worden ze een tweede keer slachtoffer. Wij pleiten er bij de Kroatische overheid voor dat zij die bedragen niet hoeven te betalen.’

‘Dit proces vergt generaties’

Rosa Balfour (denktank European Policy Centre, Brussel):

‘Het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag heeft intussen ruim 160 processen gevoerd over oorlogsmisdaden. In driekwart van de zaken sprak ze een vonnis uit. Een van de meest symbolische en belangrijkste zaken ging over de Kroatische generaal Gotovina. Hij is in beroep vrijgesproken van oorlogsmisdaden, maar het hof was verdeeld. Twee rechters waren tegen. Die verdeeldheid werpt een schaduw op het Joegoslavië-tribunaal.’

‘De voorbije jaren heeft een aantal politici uit de Balkan belangrijke eerste stappen gezet om de banden tussen landen aan te halen. De vrijspraak van Gotovina helpt dat politieke proces niet bepaald vooruit. Bovendien is echte verzoening niet alleen een politieke kwestie, maar ook een zaak van gewone mensen. Dat proces is begonnen, maar het gaat langzaam.’

‘We moeten daar nederig over zijn, want de meeste Europese landen zijn nog niet in het reine met hun erfenis van fascisme, kolonialisme en de omgang met minderheden. Omgaan met het verleden is moeilijk voor iedereen. Hoe gaat België om met zijn koloniale verleden in Congo? Het is een complex proces dat generaties vergt.’

‘Kroatië kan toetreding Servië verhinderen’

Raymond Detrez (hoogleraar Universiteit Gent):

‘Kroaten – maar ook Serviërs en andere volkeren – moeten kritischer leren omgaan met hun verleden. Het is moeilijk om je eigen misdaden toe te geven. De Kroaten zien zichzelf als het slachtoffer: ze “voerden een rechtvaardige oorlog voor onafhankelijkheid” en hebben zich “verdedigd tegen Servische agressie”. Ik moet eraan toevoegen dat Servië op dezelfde manier naar het verleden kijkt: ook de Serviërs voelen zich het slachtoffer van agressie. Alleen wordt de Kroatische opvatting internationaal min of meer geaccepteerd, terwijl Servië met zijn kijk alleen staat.’

‘Operatie Storm in 1995, de verdrijving van Serviërs uit de Krajina-regio, was een duidelijk voorbeeld van etnische zuivering. Maar gelet op de vrijspraak in hoger beroep van de Kroatische generaal Gotovina bekijkt het Joegoslavië-tribunaal dat blijkbaar anders. Ik denk dat het tribunaal een kans heeft gemist. Het vonnis heeft geen louterend effect op de partijen. Het tribunaal had alles moeten doen om zelfs de schijn van partijdigheid te vermijden. Dat is niet gebeurd. Men heeft jarenlang bewijsmateriaal tegen Gotovina verzameld en hem veroordeeld. Een paar jaar later blijkt dat bewijsmateriaal plots niets meer waard.’

‘Het grote gevaar voor de toekomst is dat nieuwe EU-lidstaten de toetreding van kandidaat-lidstaten kunnen verhinderen. Kijk naar Griekenland, dat het lidmaatschap van Macedonië tegenhoudt. Je kunt je voorstellen dat Kroatië zich tegen de toetreding van Servië gaat verzetten, of Servië zich in een later stadium tegen het EU-lidmaatschap van Kosovo keert. Het was beter geweest als de landen van de westelijke Balkan samen tot de EU konden toetreden.’