Het verlies van Detroit

‘Detroit is blut.’ Met deze franke woorden kondigt de gouverneur van Michigan, Rick Snyder, het faillissement van de Amerikaanse stad aan. De Motor City acht zichzelf niet meer in staat zijn schulden te betalen. Deze schulden kosten de stad 38 cent voor elke dollar inkomsten – goed voor een totale som van 18,5 miljard dollar. Michigan plaatste de noodlijdende stad in maart onder curatele. Kevyn Orr, de emergency manager, kreeg een volmacht om maatregelen te nemen om de stad te redden. Wat volgde was een reeks van besparingsmaatregelen, privatisering en de verkoop van activa – vergelijkbaar met de situatie in Griekenland. De aanpak lijkt nu gefaald te hebben.

White Flight en de lege stad

De problemen van Detroit vinden hun oorsprong in de jaren ’60. Detroit was het kloppende hart van de auto-industrie in Amerika. De aanwezigheid van de drie grote autofabrikanten, General Motors (GM), Ford en Chrystler, maakten de stad zeer aantrekkelijk voor vele Amerikanen. De stad floreerde en had op haar hoogtepunt in 1950 1.850.000 inwoners. Na de Tweede Wereldoorlog vond de tweede Great Migration plaats in de VS. Afro-Amerikanen uit het zuiden ontvluchtten de discriminatie van de zuidelijke staten en zochten werk in de florerende industriesteden in het noorden. De voornamelijk blanke bevolking van Detroit reageerde door de stad te verlaten en zich te vestigen in de nieuwe suburbs. Deze “White Flight” was mogelijk door de opkomst van de auto en een aanpassing van de Amerikaanse infrastructuur, maar werd zeker ook gedreven door racisme. Het fenomeen nam een aanvang vanaf 1950, maar raakte in een stroomversnelling na de rassenrellen van 1967.

De gevolgen waren snel duidelijk. Met de blanke bevolking verloor de stad ook een grote hoeveelheid banen, belastinginkomsten en bedrijven. Het inwonertal van de stad begon stelselmatig te dalen. Detroit was een grote stad. Met meer dan 359km² grondgebied is de stad groter dan Boston, San Francisco en Manhattan samen. Naarmate de bevolking zakte, bleef meer en meer grond braak liggen. Vele huizen en zelfs hele wijken liepen en bleven leeg. In 2012 bleven nog slechts 700.000 inwoners over. Toch moet de stad dit grondgebied blijven onderhouden. Dat is een gigantische kost waarvoor de belastinginkomst van deze overgebleven inwoners niet voldoende is. Grote delen van de stad verloederden en vele diensten konden niet meer voorzien worden. Zo werken slechts twee vijfde van de straatlantaarns.

Leegstand is aan de orde van de dag. Meer dan een kwart van de stad bestaat nu uit lege ruimte. Er zijn 78.000 lege en verkrottende gebouwen. Een huis in Detroit kost nu minder dan een auto, maar toch trekt niemand naar de stad. Jobs zijn er niet te vinden. Werkloosheid treft 29 procent van de bevolking. De misdaadcijfers zijn torenhoog. De stad is de tweede meest gevaarlijke stad in Amerika en heeft de hoogste hoeveelheid moorden per inwoner. Toch is de politiemacht met 40 procent gekrompen sinds 2000. Elk jaar worden slechts 8.7 procent van de gewelddadige misdaden opgelost. Documentairemaker Michael Moore omschreef de stad in 2009 als “een landschap op een andere planeet”.

De gebroken motor

Het verlies van Detroit hield daar niet op. De Amerikaanse auto-industrie was na de jaren ’70 over haar hoogtepunt. Concurrentie uit andere markten, de stijgende prijs van olie, globalisering die off-shoring gemakkelijker maakte, al deze factoren droegen bij tot de ontwikkelingen van de industrie. In tegenstelling tot andere Amerikaanse steden, had Detroit geen gediversifieerde economie. De automanufactuur was het levensbloed van de stad. Telkens een fabriek overzee gestuurd werd, telkens de productie inkromp, verloor Detroit jobs en inkomsten. In 2009 gebeurde het ondenkbare. GM en Chrystler dreigden failliet te gaan. Om een economische catastrofe tegen te gaan, kregen beide bedrijven een massale bailout van de federale overheid ter waarde van 85 miljard dollar. Desondanks moesten de bedrijven hun operaties zwaar inkrimpen.

Sinds de crisis van 2008 is de gestage neergang van Detroit veranderd in een strijd voor het verder bestaan van de stad. Die worstelde al jaren met een enorm begrotingstekort. De schulden stapelden zich op. Om die onder controle te krijgen, zette de stad in op besparingen. Deze besparingen werden ook deels van bovenaf opgelegd. De gouverneur van Michigan, Rick Snyder, staat bekend als een enorme voorstander van het neoliberalisme en de besparingspolitiek. De controle vanuit de staat werd bevestigd toen in maart een emergency financial manager werd aangewezen. De democratisch verkozen stadsregering werd hierdoor aan de kant geschoven. Ondertussen wordt de stad deel per deel verkocht. Het openbaar vervoer, de straatverlichting, de vuilnisophaaldienst en vele andere diensten zijn al of zullen geprivatiseerd worden. De stad onderzocht zelfs de mogelijkheid of de inventaris van het Detroit Institute of Arts museum verkocht zou kunnen worden. De waarde van de kunstwerken in dit museum zouden enkele miljarden bedragen.

Stad tegen staat

Beschuldigingen vliegen in het rond dat de staat de schulden van Detroit zou overwaarderen. Volgens burgemeesterskandidaat Lisa Howze zouden de schulden dichter bij twee dan bij negentien miljard dollar liggen. Volgens haar zou de staat pensioenkosten voor de volgende 25 jaar al meegerekend hebben. Ze erkent dat de stad deze kost op de lange termijn ook zou moeten dragen, maar het zou geen factor mogen zijn in het faillissement.

Ook zouden de schulden van de Detroit Water- en Afvalafdeling (DWSD) meegerekend worden in de som van negentien miljard. De DWSD is een onafhankelijke entiteit en bevindt zich niet in een financiële crisis. De rating van de DWSD werd pas verlaagd naar junk status nadat Kevyn Orr, de emergency manager, plannen aangekondigd had de schuld te willen herstructureren. De DWSD opereert ook buiten Detroit en heeft een vaste klantenbasis van vier miljoen.

Een andere klacht aan de staat is het feit dat deze Detroit zelf 224 miljoen dollar aan BTW-inkomsten schuldig is, maar de som weigert te betalen. De uitbetaling van 100 miljoen TARP-dollars aan de stad sleepte ook lang aan. Het doel van deze handelingen zou het legitimeren van Orr en de besparingspolitiek zijn.

Deze politiek speelt vooral in het voordeel van grote bedrijven, die de geprivatiseerde stadseigendommen goedkoop kunnen opkopen. Ook voert de staat een incentive beleid dat bedrijven naar Michigan moet lokken – goed voor een jaarlijkse som van 6,65 miljard dollar. Het gros hiervan gaat naar Chrystler, GM en Ford. Een deel van deze 6,65 miljard dollar  komt in de vorm van belastingvrijstellingen. De stadinkomsten van Detroit worden zo nogmaals getroffen. Dit soort beleid zorgt ook voor een race to the bottom, waarbij de verschillende Amerikaanse staten en steden elkaar beconcurreren om bedrijven te lokken. Zo snijden ze uiteindelijk in hun eigen vlees.

Het faillissement

De directe aanleiding van het faillissement was het onvermogen een akkoord te bereiken met obligatiehouders en de gepensioneerden van de stad. De herstructureringsplannen van Orr zouden obligaties 90 procent in waarde doen zakken. De gepensioneerden zouden onder deze plannen ook zwaar getroffen worden. Ze menen dat ze reeds genoeg concessies geleverd hebben. Beide groepen zien weinig verschil tussen faillissement en het herstructureringsplan. In reactie hierop besloot Orr het faillissement aan te vragen. Vrijdag werd dit echter ongrondwettelijk verklaard door een rechtbank in Michigan, het begin van een lange legale strijd.