Het verschil

Al vanuit de lucht leek het land een paradijsje met overdadig groen, in onregelmatige stukken gesneden door luie, bruine rivieren. De wegen buiten de hoofdstad waren door zware regens onberijdbaar geworden en dus lanterfantte ik in de hoofdstad. Delen van het centrum lagen braak. De zone tussen kathedraal en presidentieel paleis deed dienst als autokerkhof. Ik verbleef in een oud Portugees pension, waar je aan het buizenwerk kon horen of er water was.

Tussen de buien door werd ik rondgereden door Joeri, de Russische attaché die zich zo erg verveelde dat hij de koude oorlog vergat en gebruik maakte van de boekenruildienst van het Peace Corps. Doorgaans maak ik op langere reizen een degradatie van mijn leesmateriaal mee. Ik begin met V.S. Naipaul en na ruilbeurten en bezoeken aan lokale boekhandeltjes eindig ik met Agatha Christie. In het Peace Corps ging dat andersom. Je kon er Agatha Christie ruilen tegen Oorlog en Vrede of het verzameld werk van Aristophanes. Wie een boek binnenbracht, om het even welk, mocht een ander boek meenemen. Joeri ruilde Russische pulp tegen Saul Bellow of John Updike.

Plots waren buien en onweren voorbij, modder werd stof en het mangoseizoen begon. Dat merkte ik omdat ik tijdens een van mijn wandelingen een jongetje voorbijliep dat met stenen probeerde mango’s uit de boom te mikken. Als hij eens raak trof en een gekwetst exemplaar tot pulp deed vallen, werd hij uitzinnig enthousiast. Hij deelde zijn schatten ook uit en toonde een vreemdeling als ik hoe je een mango het efficiëntst consumeert: door hem, langs een afgebeten uiteinde, leeg te zuigen. Het deed hem deugd dat het mij deugd deed. Het deed mij deugd dat hij zo’n plezier beleefde aan zijn spel.

Wat verderop, langs dezelfde met mangobomen afgeboorde weg, stond een leeftijdsgenoot die met een lange stok mango’s uit de boom klopte, ze opving en ze in een korfje deponeerde. Aan elke passant bood hij zijn vruchten te koop aan. Over de prijs viel te onderhandelen.

De twee jongens opereerden net buiten elkaars gezichtsveld, maar wat een wereld van verschil. Gedeukte mango’s tegenover ongerepte exemplaren, luim tegenover ernst, steen tegen stok, klein tegen groot, gratis tegen geld, tevredenheid tegen begeerte. Het verschil, bedacht ik toen, heet economie.

Later belandde ik op eilanden voor de kust van Bissau, waar het de officiële regeringspolitiek was om van de bewoners economische dieren te maken. Tot dan hadden de mensen er naakt rondgelopen en geleefd van wat de zee en de bomen rijkelijk voortbrachten. Voortaan moesten ze slechtbetaalde jobs aanvaarden en kleren kopen, want het werd bij wet verboden naakt te lopen. België droeg daar zijn steentje bij tot de beschaving: wij leverden de persen waarmee de bewoners op semi-industriële schaal olie konden bereiden.

De overgang tussen plezier en economische plicht, tussen geen BNP en een laag BNP, werd in Guinee-Bissau pas tien jaar geleden goed en wel op snelheid gebracht. De winnaar stond bij voorbaat vast. Tussen de plooien van het tweedehandskostuum school meteen nostalgie en eigenlijk was er geen goede reden om de geslachten met economische argumenten te bedekken.

Rudi Rotthier trekt al meer dan tien jaar de wereld rond, meestal al wandelend. Hij schrijft voor elk nummer van Wereldwijd Magazine over een moment waarop zijn kijk op de wereld veranderd is.