In het voetspoor van illegale migranten

De autoriteiten knijpen een oogje dicht, de lokale economie en de coyotes (mensensmokkelaars) varen er wel bij en drugssmokkelaars breiden hun invloed in de regio uit. “De grenzen van Tecún Umán en La Mesilla (in het westen van Guatemala) worden nu beter bewaakt”, zegt Arnulfo Hernández, een Salvadoriaan die werd uitgewezen uit Mexico. Het verhaal verspreidt zich snel onder Hondurezen en Salvadorianen die proberen de Verenigde Staten binnen te komen. Ze zoeken nu hun weg via de jungles van Petén, die tot voor kort alleen bekend waren vanwege de majestueuze Maya-ruïnes van Tikal en Yaxha.

De drukke maar sombere stad Santa Elena, met 30.000 inwoners, in de noordoostelijke region Petén is de eerste verzamelplaats voor de migranten. Tientallen arriveren er dagelijks op het lokale busstation. Als alles vlot verloopt, duurt de reis vanuit de Guatemalaanse hoofdstad acht tot negen uur. De eigenaren van goedkope hotels, die connecties hebben met de coyotes, hangen rond op het station om de aankomende bussen met migranten op te wachten, alsof het om toeristen ging.

Degenen die geen kamer van twee dollar kunnen betalen, zoeken onderdak in de plaatselijke kerk, waar priester Roberto Guevara bonnen uitdeelt voor een maaltijd en iedereen de mogelijkheid geeft te bellen. In de kerk ontmoeten de migranten medereizigers en soms besluiten ze samen verder te gaan. David Corona is alleen en zal waarschijnlijk niet snel iemand van zijn eigen nationaliteit vinden: hij is Mexicaan en bereidt zich voor op zijn terugkeer naar zijn thuisland als immigrant zonder papieren.

“Ik werd gearresteerd bij Nuevo Laredo, net over de Amerikaanse grens. Omdat ik geen papieren had, dachten ze dat ik uit Honduras kwam.” Omdat hij niet kon aantonen dat hij Mexicaan was, werd hij uitgewezen naar Honduras. Daar aangekomen kon hij eindelijk zijn vrouw bellen, aantonen dat hij Mexicaan was en terugkeren naar zijn land, zij het zonder geld en met een lange reis voor de boeg. Als hij terug is, zal hij niet lang bij zijn vrouw en tien jaar oude zoon blijven. Hij wil opnieuw proberen de VS binnen te komen.

Terwijl minder ervaren migranten hem gadeslaan, praat Corona over de gevaren op de weg naar het noorden. “Ik heb mensen zien verdrinken in rivieren. En als je beroofd wordt, dan ben je echt alles kwijt, zelfs je schoenen. Maar je moet vooral uitkijken voor de politie.” Priester Guevara bevestigt dat. “Bijna alle migranten die hier in de kerk komen, zijn beroofd door de politie”, zegt hij.

Rolando Quiroa, hoofd van de politie in Santa Elena, zegt dat er geen officiële klachten zijn binnengekomen over het gedrag van de politie. Zijn agenten worden getraind om op respectvolle wijze met hun “Centraal-Amerikaanse broeders en zusters” om te gaan. Die kunnen legaal in Guatemala verblijven als ze een identiteitskaart hebben.

De volgende halte op de route is El Naranjo, aan de oevers van de San Pedro Rivier, ongeveer 35 kilometer van de Mexicaanse grens. Veel mannen hier dragen wapens en het wemelt van de geldwisselaars en coyotes die net met koopwaar zijn teruggekeerd van een reis naar het noorden. El Naranjo staat onder invloed van drugsbendes die het noorden van Guatemala controleren, een wetteloze regio met een overvloed aan illegale landingsplaatsen. Er is geen politieman te zien op straat, hoewel El Naranjo 35 agenten telt. In juli werden hier drie agenten doodgeschoten.

De migranten betalen ongeveer vier dollar voor een boottocht over de San Pedro. De tocht voert langs prachtig natuurschoon, zwermen watervogels en een enkele krokodil. Vlak na het vertrek uit El Naranjo passeert de boot een Guatemalaanse douanepost, waar de reizigers zich registeren en vervolgens zonder problemen door kunnen reizen, zelfs als de documenten om Mexico binnen te mogen ontbreken.

Na ongeveer een uur bereiken we El Ceibo, bij de Mexicaanse grens. Hier gaan de passagiers aan wal. In deze hete en droge plaats staan honderden stalletjes waar van alles te koop is. De migranten mengen zich onder de Mexicanen die net terug zijn uit Guatemala, om daar goedkoop inkopen te doen.

Het is hier rustig. De politie laat de migranten die te voet reizen met rust en er zijn nauwelijks auto’s te zien. Migratieagent Antonio Sánchez zegt dat veel illegalen hier vandaan via de bergen doorreizen. Hij verwijst naar de dichtbij gelegen heuvels, die Aurelí Paz (28) samen met een coyote wil oversteken. Ze komt uit Honduras en is al vier dagen onderweg. Andere migranten vertellen dat de oversteek moeilijk is. Als je verdwaalt, dan kun je dagen rondzwerven en ben je overgeleverd aan de genade van plaatselijke bendes en dieven.

Het alternatief is om de natuurlijke grens te volgen, de Usumacinta Rivier. Die wordt alleen overgestoken door drugssmokkelaars, migranten en een zeldzame toerist die Maya-ruines van Piedras Negras, diep in de jungle, wil bezoeken.

Bethel en La Técnica zijn twee plaatsen aan de rivier waar veel migranten aankomen. Ze zorgden voor nieuwe bedrijvigheid, nieuwe producten en diensten. Bij Bethel is de laatste Guatemalaanse. Grenswacht Carlos García geeft toe dat hij en zijn collega binnenblijven, als er ‘s nachts verdachte bewegingen worden gezien. Uit angst om vermoord te worden, want drugssmokkelaars maken de dienst uit in Bethel.

César Estrada, inwoner van Bethel, kan maximaal veertig illegalen per keer in zijn speedboot vervoeren. In vijf uur tijd vaart hij migranten langs een route waarbij controleposten aan land vermeden worden. Estrada verdient er 800 dollar mee.

In La Técnica zijn de mensen weinig spraakzaam, omdat ze zich goed realiseren dat ze met illegale praktijken bezig zijn. Aan de overkant van de rivier bij La Técnica ligt de Mexicaanse grensstad Corozal. “Daar komen meer immigranten dan toeristen”, zegt een taxichauffeur. Opnieuw zijn er geen grenswachten zien, alleen twee verkeersagenten die zitten te lunchen in een klein restaurant. Ze negeren de boten op de rivier.

Hoewel de routes telkens veranderen, neemt de stroom migranten naar de VS niet af. Er leven ongeveer drie miljoen Salvadorianen, bijna twee miljoen Guatemalanen en een miljoen Hondurezen, blijkt uit cijfers van het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP) in El Salvador, de Internationale Organisatie voor Migratie in Guatemala en de Migratiecommissie in Honduras.

Uit officiële cijfers van de centrale banken in deze drie Centraal-Amerikaanse landen blijkt dat de migranten in 2005 ruim zeven miljard dollar naar hun families thuis stuurden. (JS/MM)