Het wereldbeeld van Axelle Red

Axelle Red voorstellen hoeft niet, zelfs niet aan het lezerspubliek van Wereldwijd Magazine. De mijlpalen in haar carrière heten Sensualité, Je t’attends, Elle danse seule, Rester Femme, en wie de rest wil kennen, kan de trappenhal van haar kantoor gaan bewonderen: het is daar al goud en platinum dat blinkt. In de keuken, waar het gesprek plaatsvindt, zijn de kleuren gewoner. Zelfs het haar van Axelle mist er de rode gloed van ondergaande zonnen die ik ken van de foto’s. In de loop van het interview blijkt die gloed echter van ergens binnenin op te wellen. Tegen het einde van de middag is de ster helemaal verdwenen en zit er een schitterende vrouw voor mij: Red, hot and human.

Axelle Red neemt de tijd om de beelden die de Wereldwijd-redactie selecteerde aandachtig te bekijken. Zestig foto’s, gekozen uit de meer dan 80.000 dia’s in onze kasten. Dat is voor haar ook een tocht door haar eigen reisverleden. Toch selecteert ze de drie foto’s niet op basis van herinneringen, maar van emotie. Herkenning: Peruaanse meisjes in de Andes. Verontwaardiging: een Somalische vrouw en twee kinderen in een vluchtelingenkamp. Twijfel: moslimmeisjes uit Zuid-Thailand in de klas.

‘De trots waarmee mensen zichzelf zijn, ondanks de armoede, dat treft me vaak in Latijns-Amerika. Hun lach is zoals hun kleuren: natuurlijk. Deze twee meisjes doen me denken aan vrijheid.’ Ze aarzelt een moment. ‘Of misschien aan het gebrek aan vrijheid: de levens van deze meisjes zijn wellicht uitgestippeld en vastgelegd. Wie ze bij hun geboorte zijn, kan best bepalen wie ze later zullen worden.’

Het beeld is genomen in Ychuña in de Peruaanse Andes. Het zijn meisjes die op jonge leeftijd al voor weken helemaal alleen de bergen in moeten met de lamakudden. Op die grote hoogte, waar geen beschutting is en waar het erg kan onweren, worden er elk jaar meisjes doodgebliksemd. Heel wat anderen doen een susto op, een soort hevige paniek waardoor ze verlamd geraken en tenslotte sterven.

‘Het is telkens hetzelfde verhaal. Vrouwen zijn de zwakkeren en moeten daarvoor boeten. Toch sta ik vaak te kijken als ik zie hoe natuurlijk ze met leven en kinderen omgaan. Zij stralen niet alleen een kwetsbaarheid uit, maar vooral een ongelooflijke kracht, ook fysiek. Je moet het maar doen: bevallen en kort daarna weer op het veld staan, werken, zorgen voor de kinderen, de samenleving rechthouden.’

De foto verleidt door zijn poëtische uitstraling, maar verbergt daardoor misschien ook wel de harde realiteit?

‘Zo gaat het heel vaak. Denk maar aan de Franse gebieden in de Stille Oceaan. In de beeldvorming zijn dat ook altijd gebronsde meisjes met mooie borsten die net niet bedekt worden door exotische bloemensluiers. Ik weet zelfs nog dat ik als tiener weigerde om andere berichten over Tahiti te lezen of te horen. Het beeld van het tropische paradijs was voor mij belangrijker dan de realiteit, maar zodra je de wereld binnenlaat, kun je die exotisering niet volhouden.’

Het tweede beeld, genomen in een Somalisch vluchtelingenkamp, laat in elk geval niets heel van de exotische mythe van de Derde Wereld.

‘Dit beeld roept bij mij zaken op als verhuizen, vluchten. Meteen denk ik dan aan de vluchtelingen die in België aankloppen en die wij terugsturen. Als je ziet waarom die mensen vluchten, hoe ze zijn gevlucht, wat ze allemaal hebben doorstaan om hier te komen, dan is het toch vreselijk dat ze gewoonweg teruggestuurd worden. Bij elk bericht over oorlog denk ik aan wreedheden en verkrachtingen. Dat laatste is immers de ultieme manier om iemand te onderdrukken. Waarom moeten sommigen mensen het moorden nog verergeren door seksuele vernederingen? Ik weet niet of mannen het begrijpen, maar verkrachten is de optelsom van alle verdrukking. Je wordt gedwongen tot iets waartegen je je verzet. Je trots en je eer worden je afgenomen. Je lichaam en je geest worden tegelijkertijd onteerd en geschonden, en je wordt gedwongen verder te leven met een litteken dat nooit meer geneest.’

Toch herinner ik me niet dat Axelle Red zich al eens uitdrukkelijk voor asielzoekers of tegen de wapenhandel ingezet heeft.

‘Ik ben geen politicus. Ik heb niet de gewoonte om maatschappelijke standpunten in te nemen. Je kunt dat laf vinden, maar voor mij heeft het meer te maken met het besef dat ik artiest ben, geen verkondiger van een ware leer. Een artiest heeft momenteel onevenredig veel invloed in de maatschappij en moet dus ook voorzichter zijn dan iemand anders om over alles en nog wat uitspraken te doen. Ik schrijf mijn nummers vanuit mijn algemene levensvisie. Daarin zitten politieke visies, reiservaringen en persoonlijke geschiedenissen bij en door elkaar.’

In je levensvisie én in je wereldbeeld speelt je vrouw-zijn blijkbaar een belangrijke rol: alle drie de beelden draaien om vrouwen.

‘Dat zal wel te maken hebben met een diepe feministische onderstroom in mij. Telkens ik merk dat, waar ook ter wereld, de vrouw als mindere behandeld wordt, dan steiger ik. Het lijkt wel alsof de strijd voor gelijkheid gestreden is -en er is ook al veel gerealiseerd-, maar wie rondkijkt in de wereld, beseft dat er nog veel werk aan de winkel is. Onlangs las ik een artikel over een groepsverkrachting. Het slachtoffer, een Arabisch meisje, droeg vóór de verkrachting westerse kleding, maar hulde zich na de feiten in een sluier. Ik heb niets tegen het dragen van een hoofddoek, als dat de persoonlijke keuze is van een vrouw, maar het kan toch niet dat de omgeving het gaat afdwingen op zo’n gewelddadige wijze. In dit voorbeeld zijn het uiteraard de mannen die het meisje brutaal verkrachten en haar de boodschap geven dat ze een hoer is, als ze zich kleedt op de manier waarop ze dat zelf wil, maar meestal is de hele omgeving betrokken bij het verdrukken van de eigen keuzen van vrouwen. De familie, de buren, de voorbijgangers: iedereen wil meebepalen wie een vrouw is en hoe ze leeft.’

Is dat de reden waarom je koos voor de moslimmeisjes uit Zuid-Thailand?

‘Deze foto doet me denken aan de straten in Schaarbeek, waar je ook steeds meer meisjes met hoofddoek ziet. Dragen ze die hoofddoek uit eigen overtuiging? Is het hun vader, man of broer die hen ertoe dwingt? Die vragen schieten altijd door mijn hoofd als ik die jonge vrouwen hier in Brussel zie rondlopen. Vreemd genoeg stel ik me die vragen niet als ik een Afrikaanse vrouw in wijde, bont gekleurde kleren zie. Dan denk ik spontaan dat die vrouw trots is op haar cultuur of achtergrond, en dat wil etaleren. Haar kleren hebben ook niets van wegstoppen of verbergen.’

Heb je voeling met de Arabische of Noord-Afrikaanse cultuur?

‘Ik ben eens opgetreden op het beroemde Jamaa El Fna-plein in Marrakesh. Er was die avond geen enkele vrouw in het publiek. Daarmee heb ik het dan wel moeilijk, hoeveel respect ik ook wil en kan opbrengen voor de cultuur of de religie. Mijn onbehagen draait fundamenteel rond de vraag of elk individu, ook en vooral elke vrouw, vrij genoeg is om zelf te kiezen voor de manier waarop zij of hij wil leven. Die vrijheid eis ik ook voor mezelf op. Ik wil kunnen twijfelen en zoeken. Geloof ik of niet? Of, correcter, welke vorm geef ik aan mijn aanvoelen dat er een overstijgende werkelijkheid is? Ik ben katholiek opgevoed, maar voel me ook aangetrokken tot het boeddhisme. Ik ben daar niet uit en dus laat ik voorlopig mijn kind niet dopen. De vrijheid hebben om ook op religieus gebied je eigen weg te zoeken, dat is fundamenteel.’

Je twijfelt of de Thaise meisjes op de foto die ruimte krijgen?

‘Ik weet niets over die meisjes, en misschien zijn ze echt wel zo gelukkig als ze er op deze foto uitzien. Alleen, de Chinese meisjes uit de periode van de Culturele Revolutie zagen er ook allemaal erg gezond en gelukkig uit. Jung Chang vertelt in Wilde Zwanen echter een heel ander verhaal over die periode. Ik ben altijd een beetje achterdochtig tegenover overtuigingen die aan erg jonge mensen opgedrongen worden.’

Kunnen we ook niet zo’n beeld kiezen van een klasje Vlaamse kinderen, met obligate merkenkleding en frisdrankslogans?

‘Volledig akkoord. Het maakt me vaak misselijk om te zien hoe het leven in onze samenleving door trends bepaald wordt. Alle kinderen moeten naar Kabouter Plop kijken en van K3 houden. Ons leven wordt steeds minder bepaald door de kerk en steeds meer door de commercie. Een van de eerste woorden die Janelle, mijn eigen dochter, kon zeggen, was Adidas. Tot mijn verbijstering, maar het was zo. Wij leven in een wereld die heel weinig ruimte laat om niet mee te draven in het straatje van Plop en co. Ik hoop Janelle de verschillende mogelijkheden van de wereld te laten kennen.’

Kun je, als zangeres, een bijdrage leveren tot een wereld met meer vrijheid?

‘Ik ben op de eerste plaats verantwoordelijk voor de kwaliteit van mijn teksten en muziek. Ik weiger aan platte commercie te doen, maar dat is op de eerste plats een engagement tegenover mezelf. Ik mag het mij niet permitteren om domme of lelijke dingen te maken. Daarnaast leen ik mijn bekendheid uit aan Unicef, een organisatie waarvan ik zeker ben dat ze goede en noodzakelijke zaken doet.’

Je bent met Unicef onder andere in Laos geweest. Doen zulke reizen je iets?

‘Reizen, dat is voor mij een bron van intellectuele rijkdom. Puur genot. Landen, mensen en situaties zijn meestal louter berichten in het journaal. Na een bezoek worden al die beelden echter realiteiten, is het kleinste artikeltje in de krant voldoende om een hele wereld op te roepen. Je wordt geraakt door de realiteit en dat laat je nooit meer los. ‘Je cherche mais je ne trouve pas / un pays qui me va’, schreef ik ooit in Ma Prière. Dat is in een kort zinnetje misschien de neerslag van het vele reizen. In het begin dacht ik mezelf te vinden in het boeddhisme, maar dat bleek al evenmin op me te passen als het katholicisme dat ik van huis uit had meegekregen.’

Op de foto’s die op je Unicefreis door Laos gemaakt werden, geef je de indruk niet helemaal op je gemak te zijn.

‘Dat komt omdat ik veel gêne voel op zo’n moment. Je komt daar toe via een internationale organisatie, je bent van kop tot teen anders dan die mensen die vaak in miserie leven, en dan moet er nog geposeerd worden voor een photo-shoot. Je zou van minder ongemakkelijk worden. Ik doe mijn best om te praten met die mensen, of liever, om te luisteren naar hun verhalen, maar je blijft toch altijd buitenstaander. Het gebrek aan schaamte dat veel westerlingen tentoonspreiden, vind ik vreemd. Ik was in Chiapas, Mexico, toen er net een grote optocht was van de zapatisten en er liepen een heleboel blanken mee die ook de typische bivakmuts op hadden. Dat vind ik misplaatst, tenzij ze helemaal ingeburgerd zijn, de taal spreken en de gewoonten overgenomen hebben. Idem voor de neo-hippies in Azië of voor toeristen die zich na enkele dagen in de lokale, traditionele klederdracht steken. Die kleuren en kleren hebben voor de mensen vaak heel bepaalde betekenissen en je mag daar niet achteloos mee omgaan. Dat is beledigend. Respect opbrengen betekent dat je de inspanning doet om een onbekende realiteit te begrijpen. Dat gaat niet vanzelf en soms lukt het ook helemaal niet.’