'Hill of Horror': moordpartij of zelfverdediging?

Gifgroene letters op de grond geven aan waar de Zuid-Afrikaanse mijnwerkers door de politie om het leven zijn gebracht, al zijn er niet genoeg letters in het alfabet. In Marikana vonden 34 mensen de dood bij wat een gewone staking voor loonsverhoging had moeten zijn. Een journalist ging terug naar de plek waar dagen daarvoor geen camera’s waren en kwam tot de conclusie: dit was een grootschalige moordactie.

  • REUTERS/Siphiwe Sibeko Een herdenkingsplechtigheid op de Hill of Horror op 23 augustus. Fotografe Siphiwe Sibeko maakte de moorden van dichtbij mee en schreef op haar blog dat er meerdere plaatsen waren waar politie en mijnwerkers met elkaar in de clinch gingen. Op de meeste plaatsen waren geen camera's aanwezig. REUTERS/Siphiwe Sibeko

Gebukt kruipen honderden mijnwerkers met speren en machetes in hun handen richting de linie waarachter de politie op ze staat te wachten. De ruim 400 politiemannen staan tegenover meer dan 4000 stakende mijnwerkers, klaar om in te grijpen als het uit de hand loopt. Gewapend met panga’s, stokken en machetes gaan de mijnwerkers op de politie af. Wat volgt is de bloedigste opstand sinds de tijd van de apartheid.

“Thina Funa Lo R12.500”

Donderdagochtend 16 augustus beginnen zich honderden stakers te verzamelen rond de heuvel aan de poort van de Lonmin-mijn, de heuvel die later in de media ‘Hill of Horror’ genoemd zou gaan worden. Ze dragen steekwapens en kartonnen borden, met teksten als “Thina Funa Lo R12.500”, wat zoveel betekent als “We willen 12.500 Rand”. Al dagen is het onrustig voor de poort van het Britse Lonmin, de op twee na grootste platinamijn ter wereld. De werknemers staken. Ze eisen een loonsverhoging van vierduizend Rand (400 euro) naar 12.500 Rand (1250 euro) en worden daarin gesteund door de twee grootste mijnvakbonden in Zuid-Afrika, de Nation Union of Mineworkers (NUM) en Association of Mineworkers and Construction Union (AMCU).

Phillip de Wet, journalist bij de grootste onlinekrant van Zuid-Afrika, de Mail and Guardian, vertelt dat het voor Zuid-Afrikaanse begrippen helemaal niet vreemd is dat stakingen, opgezet door de vakbonden of niet, gepaard gaan met geweld: “Dit is niet de eerste keer dat we dit zien in Zuid-Afrika, maar het is zeker de eerste keer dat er 44 mensen vermoord worden bij een industrieel conflict.” Volgens De Wet ligt de oorzaak van deze uit de hand gelopen staking wel deels bij de vakbonden, maar is dit soort geweld wel uitzonderlijk: “De vakbondstrijd heeft zeker voor de juiste omstandigheden gezorgd, maar het verklaart niet waarom er zoveel excessief geweld gebruikt is.”

Vakbonden al maanden in de clinch met elkaar

De leiders en leden van beide vakbonden liggen al maanden met elkaar in de clinch, wat voorafgaand aan 16 augustus ook al leidde tot heftige confrontaties bij de Lonmin-mijn. Hierbij kwamen tien mensen om het leven, waaronder twee politiemannen en twee beveiligers. De mijnindustrie is de afgelopen maanden veelvuldig in het nieuws geweest door stakingen en confrontaties tussen de beide vakbonden.

De NUM en AMCU wordt verweten dat zij het geweld bij de mijnen verergerd hebben. De AMCU is de afgelopen jaren erg gegroeid, ten koste van de NUM, naar 23 procent van de bijna 28.000 werknemers bij Lonmin. Volgens Karin Debroey, sociologe bij de Afrika-afdeling van het Algemeen Christelijke Vakverbond (ACV), “is de AMCU een militante vakbond die agressieve tactieken hanteert om hun zin te krijgen.” De AMCU gaat onder andere langs bij de mijnen om nieuwe leden te rekruteren, ten koste van het NUM.

Politie in paniek

De politie is lange tijd erg terughoudend tegenover de pers. De Wet: “Het kostte de politie bijna vierentwintig uur voordat ze überhaupt met een getal kwamen van het aantal doden”. Journalisten kregen geen antwoorden en het verhaal moest gebracht worden aan de hand van ooggetuigenverslagen en beelden die op de heuvel zelf gemaakt waren. Want die dag waren er vier cameraploegen en een handjevol fotografen bij de mijn.

Opgesteld vlak achter de politieagenten en hun vizier gericht op een deel van de 4000 mijnwerkers maakten zij mee wat volgens fotografe Siphiwe Sibeko “moeilijk om te vergeten, zo niet onmogelijk ” zou gaan zijn. Sibekos foto’s zijn de hele wereld over gegaan, net zoals de videobeelden die Al Jazeera en de Zuid-Afrikaanse televisiezender SABC maakten. Volgens De Wet waren de agenten overduidelijk in paniek: “Die dag was het vooral een kwestie van agenten in paniek die slecht uitgerust een ondoordacht plan uitvoerden. Dat ene moment van geweld definieerde het”.

Niet iedereen is het daar mee eens. Peter*, een ex-politieagent uit Johannesburg, zegt dat het bij de cultuur van het land hoort om op een agressieve manier te laten merken dat je het ergens niet mee eens bent. De politie is dat dus wel gewend. “We worden regelmatig getraind. De agenten die ter plaatse waren in Marikana, zijn leden van de Zuid-Afrikaanse ME. Deze mannen zijn zo goed opgeleid dat op het moment dat het nodig is, onze training de overhand neemt en we op automatische piloot reageren. Het is haast mechanisch waardoor er geeneens tijd is voor angst”.

Ook tijdens de persconferentie van het Zuid-Afrikaanse Politiekorps (SAPS) een paar dagen later, wordt met geen woord gerept over angst of paniek. Politiecommissaris Phiyega praat over “zelfverdediging” en “onhoudbare situatie” waarbij de politie genoodzaakt was om op de menigte te schieten. “De militante groep mijnwerkers stormde af op de politielinie waarbij zij schoten afvuurden en gevaarlijke wapens droegen. De politie was genoodzaakt maximale kracht te gebruiken om zichzelf te verdedigen.”

Toch lijkt dat niet helemaal te kloppen met wat ooggetuigen en journalisten gezien hebben op die “Hill of Horror”. Uit de videobeelden blijkt wel dat het eerste schot waarschijnlijk vanuit de groep mijnwerkers gekomen is, nadat de politie met waterkannonen en traangas de menigte uit elkaar had proberen te drijven. Ook fotografe Sibeko schrijft op haar blog dat ze eerst een flits vanuit de menigte mijnwerkers zag komen, voordat de politie begon te schieten. Maar wat zij, en andere media aanwezig, daarnaast ook zegt is dat er niet één ‘plaats van delict’ was. Er waren meerdere plekken waar politie met mijnwerkers de confrontatie aanging. De linie waarover de politie verspreid was, was enkele kilometers lang. De aanwezige camera’s waren zo geplaatst dat zij maar een relatief klein gedeelte van het terrein op beeld konden krijgen.

Moordpartij

Wat buiten de camera’s gebeurde is zo mogelijk nog veel gruwelijker.
Wat buiten de camera’s gebeurde is zo mogelijk nog veel gruwelijker. Althans, als we fotograaf Greg Marinovich van onlinemagazine The Daily Maverick mogen geloven. Dagen later is hij teruggegaan naar de andere plaats delict. Wat hij daar aantrof waren tientallen sporen van grof geweld. Het gebied waar de zogenaamde tweede plaats delict zich bevindt bestaat uit grote keien en bosjes, waar de mijnwerkers uit de nabijgelegen township hun behoeftes doen. Tussen de keien waren grote plassen bloed te zien.

Op het zand en op de keien zijn met graffiti letters geplaatst om aan te geven waar de lijken hebben gelegen. Vermoorde mensen waaraan niets herinnert behalve een bloedvlek en een gifgroene letter uit het alfabet. Marinovich schrijft in zijn artikel dat lijk N van heel dichtbij is neergeschoten: “Ik benader N van allerlei hoeken en observeer de omgeving. Het is duidelijk dat N van dichtbij is neergeschoten. Zo dichtbij dat hij N waarschijnlijk heeft kunnen aanraken“. De plek waar N ligt, midden tussen de keien, takken en uitwerpselen is volgens Marinovich geen plek waar een neergeschoten persoon naar toe zou kruipen om te schuilen van zijn belagers. Daarnaast stelt hij vast dat er geen bloedspoor is, maar een grote plas bloed.

Volgens het dagblad The Star zou ook uit autopsierapporten blijken dat de politie gericht heeft geschoten. De overleden mijnwerkers en de gewonden in de ziekenhuizen hebben volgens dit rapport voornamelijk schotwonden in de rug en achterkant van de benen, wat impliceert dat de mijnwerkers beschoten zijn terwijl ze wegvluchten. Marinovich stelt het nog iets stelliger: “Het is deze verslaggever duidelijk geworden dat tot op de tanden bewapende politieagenten jacht hebben gemaakt op mijnwerkers en hen in koelen bloede hebben vermoord. Een klein gedeelte van de menigte is —  voor de camera’s – wellicht uit zelfverdediging neergeschoten. De rest was slachtoffer van een grootschalige moordactie”.

Magie

De vraag blijft, moordactie of niet, waarom de mijnwerkers überhaupt zo agressief op de politie afstormden. Volgens de politieverklaring waren de mijnwerkers onder invloed van ‘muti’, spirituele medicijnen van een traditionele medicijnman, een Sangoma. Ook ooggetuigen vertellen aan journalisten dat de mijnwerkers ‘muti’ hadden genomen om hen dapper en bestand tegen kogels te maken. “Het maakte de mijnwerkers gevaarlijker”, zegt journalist De Wet.

Leiders van de mijnwerkers hebben aangegeven dat ‘muti’ gebruikt is, maar zij benadrukken dat het zou gaan om ‘beschermende’ magie. De Wet sprak met een van de mijnwerkers: “Hij geloofde dat de magie hem alleen zou beschermen. Als hij iemand zou aanvallen, werkte de ‘muti’ niet”.

Het gebruik van dit soort traditionele drugs is overigens niet vreemd in Zuid-Afrika. Bij verschillende bevolkingsgroepen, die vaak natuurgodsdiensten aanhangen, speelt de Sangoma nog een aanzienlijke rol. Voornamelijk in de plattelandsgebieden. In de steden raken de mensen verwesterd en hechten minder waarde aan de traditionele godsdiensten. Volgens De Wet zit daar een deel van het probleem: “Oproerpolitie krijgt vaker te maken met grootstedelijke rellen en is daar goed voor opgeleid.” Zij komen bijna nooit aanraking met mensen die rellen onder invloed van traditionele magie. De Wet: “De oproerpolitie was niet goed voorbereid, ze wisten niet wat ze te wachten stond.”

Ex-politieagent Peter is van mening dat de agenten waarschijnlijk niet anders hadden kunnen reageren: “Als een woedende menigte op je afkomt en ze reageren niet op waterkanonnen en traangas, dan moet je actie ondernemen. Als je eigen leven op het spel staat, dan mag je als agent gericht terugschieten”.

“Silver lining”

Toch zit er volgens De Wet ook een kleine positieve kant aan het verhaal: “De mensen in Zuid-Afrika vragen al tijden om structurele veranderingen in de manier waarop de politie opereert. De overheid is nu wakker geschrokken door deze moorden. Er gloort nu hoop aan de horizon. Door de impact van deze gebeurtenis zullen toekomstige levens gespaard blijven.”

Platinakoers stijgt hard na onrusten

De onrusten bij de Lonmin-mijn in Marikana hebben grote invloed op de wereldwijde koers van platina. De prijs voor platina is in de week van de onrusten met 3 procent gestegen naar $1.473 per ons, volgens de Washington Post. Door de staking van de mijnwerkers liggen de mijnen stil en wordt de prijs omhoog gedreven.

De platina-industrie in Zuid-Afrika is de grootste ter wereld. Ruim 80 procent van ’s werelds platina komt uit de mijnen rond Johannesburg. Meer dan een miljoen arbeiders werken in de Zuid-Afrikaanse mijnindustrie die goed is voor bijna 20 procent van het bruto binnenlands product. De mijnindustrie is al maanden het toneel van onrusten, stakingen en geweld. Bij de staking in Marikana legden ruim 4000 mijnwerkers hun werk neer. Lonmin besloot daarop de mijn kort te sluiten. Na enkele dagen dicht te zijn geweest, hervatte Lonmin op 20 augustus de werkzaamheden. De stakende werknemers worden opgeroepen weer aan het werk te gaan, maar daar is vooralsnog geen gehoor aan gegeven.

Peter is een ex-agent uit Johannesburg. Omdat hij nog soms betrokken is bij de South African Police Service wilde hij niet met zijn echte naam in dit artikel.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.