“Hiphop is alles in Afrika”

Borsten, billen en dikke auto’s, de teksten van jonge Afrikaanse rappers lijken vaak een doorslagje van wat uit de VS komt. “Iedereen is fan van 50 Cent, Nelly en Beyoncé. Als je als rapper serieus genomen wil worden, moet je eruit zien als een gangster”, zegt de Nederlandse Nicoline van Gorkum. Ze deed onderzoek naar de invloed van globalisering op de hiphopcultuur in Gambia. “Ook al is het aantal Gambiaanse artiesten nog heel klein, voor de jeugd is hiphop heel belangrijk. Korte rokjes, nep-bling bling, het is er allemaal, en daar is niet iedereen in dit islamitische land blij mee.”

Hoewel hiphop voortkomt uit zwarte roots, werd er in Afrika tot in de jaren ‘80 niet naar geluisterd. Volgens Thomas Gesthuizen, redacteur van africanhiphop.com en dé Nederlandse deskundige op het gebied van hiphop in Afrika, is de muziekstijl intussen volwassen geworden. “Er was in het begin echt een kloof tussen de Afrikaanse cultuur en deze geïmporteerde muziek. Maar het verspreidde zich snel via het circuit van de illegaal gekopieerde cassettebandjes. In 1985 was er in Kaapstad al een echte scène ontstaan. Nu zit die overal. Als je in Nairobi komt, dan voel je de bruisende, energieke cultuur van de hiphop.”

De één ziet vooral het hedonisme, de ander ziet vooral het engagement in de rapteksten. “Ik vind zo’n scheiding heel kunstmatig. Alsof alles westerse imitatie is, en daarmee direct over seks gaat, of juist authentiek, en dus maatschappijkritisch. Eén artiest heeft meestal verschillende elementen, en hiphop is net zo breed als Afrika groot is. Maar het continent kampt met grote problemen en daardoor zijn maatschappelijke thema’s sterk aanwezig in de teksten.”

“Ik klaag de Afrikaanse jongeren aan, waar ik bij hoor / dat ze dwaas zijn en naïef en niets hebben begrepen / zolang we dáár zijn en slapen en dromen van ons land / laten we het over in de handen van de bedrijven en de neokolonialisten” rapt Didier Awadi. De bekendste rapper van Senegal kiest in al zijn nummers nadrukkelijk voor een politieke boodschap. In een documentaire zegt hij dat hij niet wil wachten tot Bono met zijn miljoenen langskomt voor een concert dat hij niet eens op de tv kan zien. “Wij vechten met onze eigen middelen! Hiphop is de nieuwe macht van Afrika en de kracht van de jeugd. Niet alleen de politiek heeft macht, de jeugd heeft dat ook.”

Van rijk naar arm

“In de jaren ‘80 was hiphop vooral een zaak van rijkeluiskinderen”, zegt Jasper de Rijkere, taalkundige die onderzoek heeft gedaan naar hiphopteksten in Tanzania. “Dat is dus een verschil met de oorspronkelijke hiphop, die begon bij de onderklasse in de Bronx en pas na jaren via MTV door de rijke mainstream werd opgepikt. In Tanzania werden hiphopbandjes alleen gedraaid op rijke strandfeestjes totdat in 1991 Saleh J de eerste monsterhit scoorde, met Ice Ice Baby - King of Swahili Rap. Maar het duurde nog tot 1993, toen er een tweede radiostation bijkwam en Kwanza Unit voor het eerst een album uitbracht met beats en teksten van eigen bodem, dat de arme meerderheid bereikte.” De muziek die hieruit ontstond, heet ‘bongo flava’. Dat wil zeggen: ‘flavour’ uit de hoofdstad. “Op dit moment is de hiphopscene ongeveer gelijk aan de hele jeugdcultuur. Hiphop is alles in Tanzania.”

Dat is in andere landen niet anders. “Jongeren willen het zelf, we schrijven ze niets voor,” zegt Karin Muller van Music Mayday. Haar organisatie ondersteunt jong talent in Afrika, door een jaarlijks festival en de oprichting van jongerencentra in verschillende landen. “Hiphop is daarin heel belangrijk. Wij steunen dat, want creatieve zelfontplooiing is onontbeerlijk in landen met armoede of onderdrukking. Ze kunnen hoop en life skills opdoen als je ze een internationaal podium biedt. Dat geeft ze zelfvertrouwen.”

Meer dan platheid

“Hiphop zorgt voor eigenwaarde,” meent Gesthuizen, “en het geeft de jeugd een platform om hun identiteit neer te zetten.” Wel ziet hij dat er een grote behoefte is aan community-achtige radiostations. “MTV Africa is op dit moment echt nog heel glad en commercieel, gericht op de clubs. Dat gaat het volk niet echt aan. Zo verdwijnt de bewuste, integere scène.” Ook Taziyah, een Nederlandse Somaliër die rapt in de formatie Pan Africans, is kritisch over de media. “Seks en geweld verkoopt, overal in de wereld. Het zijn de media die moeten kiezen of ze daarin mee moeten gaan.”

De Rijkere ziet het positief. “Afrikaanse toehoorders willen authentieke rappers, die het niet hebben over auto’s en gangsters. In Tanzania zijn er zelfs artiesten van het podium getrokken bij het zingen van ‘bitch’ of ‘motherfucker’.” Of neem Saleh J uit Tanzania. Hij coverde O.P.P. van Naughty By Nature. “Dat stond voor ‘Other People’s Pussy / Penis’. Maar Saleh J zong over ‘Oma Pure Pensi’: ‘vraag pure liefde’.” Ook voor Afrika geldt dus: het is niet alles fout wat er (bling) blingt.