Hoeveel is genoeg? Geld en het verlangen naar een goed leven

De auteurs vertrekken van een essay van de econoom John Maynard Keynes uit 1930 met de titel Economic Possibilities for our Grandchildren. Daarin formuleert Keynes de droom steeds minder uren te moeten werken door technologische vooruitgang om vervolgens meer vrije tijd te hebben. In de loop van de geschiedenis is die idee wel meermaals geformuleerd als een utopie. Het boek probeert te ontrafelen waarom het in werkelijkheid niet zo loopt.

Waarom werken we ons te pletter wanneer we alles al hebben? Waarom willen mensen die alles al hebben nog meer? Volgens de auteurs heeft dit zowel te maken met onze biologische gedetermineerdheid als met het kapitalistische systeem dat expliciet inspeelt op onze lagere driften. ‘Dat we tot onverzadigbaarheid geneigd zijn, is altijd erkend, maar vroeger werd het beteugeld met verboden en idealen die enig tegenwicht boden. (…) Als onze wensen losgezogen raken van een visie op wat goed is voor de mens, en zich laten opjagen door afgunst en verveling, vermenigvuldigen ze zich als de koppen van de mythische Hydra.’ (p. 133) Dat monster moet terug aan de ketting, stellen de auteurs.

In tijden van megabonussen en belastingparadijzen klinkt hun stelling actueler dan ooit. De economie moet opnieuw de juiste plaats krijgen in de maatschappij en niet de allesbepalende kracht zijn. Op de vragen wat dan “genoeg” is en hoe we “een goed leven” definiëren, schuiven de auteurs zeven aspecten naar voor: gezondheid, geborgenheid, respect, persoonlijkheid, harmonie met de natuur, vriendschap en vrije tijd. In de zoektocht naar hun eigen antwoord, doorlopen ze de hele geschiedenis van Adam Smith over Keynes tot Amartya Sen, Martha Nussbaum en Tim Jackson. Het boek eindigt met een citaat van Keynes uit 1933: ‘Zodra we onszelf toestaan om ons niets meer aan te trekken van de winstberekening van de accountant, beginnen we onze beschaving te veranderen.’ Zo’n verandering laat al te lang op zich wachten, vinden de auteurs.

Hoeveel is genoeg? Geld en het verlangen naar een goed leven door Robert & Edward Skidelsky is uitgegeven door De Bezige Bij. 320 blzn. ISBN 978 908542 4642