'Honderd soldaten veranderen niets aan humanitaire crisis'

Het LRA van Joseph Kony zaait al meer dan twintig jaar terreur in de regio van Oeganda, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Congo. Aanvankelijk bleef de strijd beperkt tot Oeganda en streefde het Verzetsleger van de Heer de ontvoogding na van het gemarginaliseerde noorden van het land. Sinds enkele jaren verbrokkelde het LRA in kleine groeperingen en verplaatste het strijdtoneel zich. Sindsdien zijn tweehonderd tot driehonderd rebellen verantwoordelijk voor meer dan tweeduizend doden en ruim drieduizend ontvoeringen. Meerdere honderduizenden mensen sloegen op de vlucht voor het geweld.

Kristof Titeca is post-doctoraal onderzoeker aan het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid en -beheer van de Universiteit Antwerpen en verblijft momenteel in Oost-Congo. Koen Vlassenroot coördineert de Conflict Research Group aan de UGent en is coauteur van het boek ‘The Lord’s Resistance Army: Myth and Reality’. Zijn ze verrast door de aankondiging?

Kristof Titeca: Het nieuws zat er al een tijdje aan te komen. Sinds vorig jaar bestaat er een Amerikaanse wet over het LRA en in het defensievoorstel voor 2012 werd geld vrijgemaakt voor de kwestie. Toch kiest Obama met deze beslissing vooral voor de gemakkelijkste weg. Als enkele elitetroepen het leiderschap uitschakelen lijkt voor hem de kous af. Dat is een zeer enge lezing van de problematiek.

Obama probeert de operatie humanitair te kaderen. ‘Er worden mensen ontvoerd en verkracht’, zegt hij, ‘en daarom moeten we ingrijpen.’ Honderd soldaten sturen zal evenwel niets veranderen aan de humanitaire crisis die al enkele jaren aan de gang is. Bovendien heeft het LRA getoond dat het iedere militaire aanval beantwoordt met verhoogde aanvallen op de burgerbevolking.

Koen Vlassenroot: Er zijn al lange tijd Amerikaanse soldaten aanwezig in de regio. Alleen is de publieke opinie in de VS zich hiervan niet echt bewust. Obama stuurt vandaag enkel extra manschappen. Echt groot nieuws is dit bijgevolg niet en de verklaring van de timing ligt eigenaardig genoeg in de filmindustrie. Binnenkort verschijnt namelijk een film over het LRA, ‘Machine Gun Preacher’. Daarin komt een Amerikaan in Zuid-Soedan in aanraking met de gruweldaden van het Verzetsleger van de Heer en neemt hij de wapens op.

Als op het moment van de release blijkt dat er reeds militairen aanwezig zijn in het gebied zonder medeweten van de Amerikaanse bevolking, heeft Obama een probleem. Met deze mededeling wil hij de kritiek te snel af zijn. De beslissing moet met andere woorden ook de troepen die reeds ter plaatse waren rechtvaardigen.

Wat drijft de Amerikanen eigenlijk om zich te mengen in de strijd tegen het LRA? Obama benadrukt dat de strategie past in het buitenlandse beleid van de VS en de nationale belangen dient.

Kristof Titeca: Enerzijds ontstond de afgelopen jaren in de VS een grote lobbybeweging over het thema. Ngo’s als ‘Enough Project’ of ‘Invisible Children’ slaagden erin om te mobiliseren en druk uit te oefenen op de politiek. In mei van vorig jaar werd dan een wet gestemd die acties mogelijk maakte.

Anderzijds er is het geopolitieke belang van Oeganda en zijn president Museveni die steeds een trouwe Amerikaanse bondgenoot geweest is in tal van regionale kwesties. Zo levert hij een aanzienlijke militaire bijdrage aan Amisom, de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië, waar Oegandese soldaten het vuile werk opknappen voor de Amerikanen in de strijd tegen de islamitische rebellen van Al Shabaab. Ook met betrekking tot Soedan is Oeganda belangrijk, als dam tegen het islamitische regime in Khartoum en door zijn steun voor de Zuid-Soedanese rebellen tijdens hun onafhankelijkheidsstrijd. Bovendien werd recent olie gevonden in het land.

Dit maakt dat de VS weinig kritisch staan ten opzichte van het regime en dat ze bijvoorbeeld weinig commentaar hebben op de wijze waarop de voorbije verkiezingen in het land verlopen zijn. Bovendien lijken de Amerikanen de Oegandese toewijding te bedanken met steun in de strijd tegen het LRA.

Het lijkt er in ieder geval op alsof Obama enkel heil ziet in een militaire aanpak van het probleem, vooral na de mislukte vredesonderhandelingen van 2008. Wat was de oorzaak van dit falen?

‘De Amerikaanse lobbybeweging en het geopolitieke belang van Oeganda maken dat de VS weinig kritisch staan ten opzichte van het regime van Museveni’

Koen Vlassenroot: Hierover doen veel verhalen de ronde (o.a. de kortetermijnagenda en de prominente rol van de diaspora, nvdr), maar vooral de zaak die het Internationaal Strafhof (ICC) had geopend tegen Kony en de andere leiders bleek een struikelblok. Alle partijen waren akkoord, maar het ICC bleef eisen dat Kony berecht zou worden in Den Haag. Hierbij komt ook dat Kony twijfels had over de overeenkomst. Hij bleek niet altijd even goed geïnformeerd te zijn door de LRA-delegatie.

De beslissing van het LRA om de onderhandelingstafel te verlaten kwam Museveni niet slecht uit. Op die manier verzekerde hij zich immers van blijvende Amerikaanse steun en kon hij weerspannige elementen uit het Oegandese leger, de Updf (Uganda People’s Defence Forces), naar Congo sturen. Bovendien kon de regering de angst die nog steeds bestaat bij de bevolking over een mogelijke terugkeer van Kony – die overigens zeer onwaarschijnlijk is – verder uitbuiten.

Kristof Titeca: Op een cynische manier zou je inderdaad kunnen stellen dat de mislukking Museveni niet slecht uitkwam, maar ik denk en hoop dat dit een te eenvoudige lezing is van de feiten. Het klopt namelijk dat Oegandese soldaten tijdens de Congolese oorlogen geplunderd hebben, maar er zijn weinig aanwijzingen dat de Updf vandaag betrokken is bij dergelijke zaken.

Wat kan dan wel een oplossing zijn van het conflict?

Koen Vlassenroot: Een gecombineerde strategie, waarbij men de militaire druk op de rebellen hoog houdt en hen op hetzelfde moment een uitweg biedt via een vredeslogica, lijkt de enige mogelijkheid. Een militaire oplossing is er namelijk niet. Het LRA is dan wel gereduceerd tot enkele honderden strijders, ze zijn wel nog steeds in staat om enkele honderdduizenden burgers op de vlucht te doen slaan. Bovendien is het een soort beweging die, afhankelijk van de operaties die ze onderneemt, groeit of afslankt.

Kristof Titeca: Er is nood aan een langetermijnvisie, verspreid over verschillende niveaus. Lokaal moeten LRA-strijders overtuigd worden om de wapens neer te leggen. In het verleden werden bijvoorbeeld enkele successen geboekt door plaatselijke gemeenschapsleiders die oproepen deden via de radio. In ieder geval moet de bescherming van de burgerbevolking een prioriteit zijn, iets waar de huidige Amerikaanse aanpak weinig rekening mee lijkt te houden.

Zijn we verlost van alle problemen eens de Amerikanen Joseph Kony te pakken krijgen?

Kristof Titeca: Vandaag opereert het LRA reeds in semiautonome eenheden en is het onderlinge contact tussen het leiderschap al sterk verminderd. De uitschakeling van Kony zou weinig veranderen aan de huidige levensstijl van de rebellen en bijgevolg aan de veiligheidssituatie op het terrein. De opsplitsing zou enkel in de hand gewerkt worden.

Koen Vlassenroot: Nogal wat mensen denken dat het afgelopen is met het LRA eens Kony van het toneel verwijderd is. Zelf ben ik daar niet zo zeker van. Het zou het einde kunnen betekenen van de militaire groepering zoals we die vandaag kennen, maar daarmee zijn de frustraties die leven in het noorden van het land nog niet verdwenen. Het is niet ondenkbaar dat er nieuwe bewegingen opduiken tegen de achteruitstelling door het regime van Museveni. Maar zo ver zijn we nog lang niet.

De aanwezigheid van het Verzetsleger van de Heer beperkt zich vandaag niet alleen tot Oeganda waardoor de Amerikanen ook buiten Oegandees grondgebied zullen opereren. Kan dit zorgen voor regionale spanningen met een land als Congo?

Koen Vlassenroot: Vooreerst moet je weten dat Congo de aanwezigheid van het LRA op zijn grondgebied steeds ontkend heeft. Omdat de regio in het noordoosten dunbevolkt is en geen gevaar vormt voor de stabiliteit in Kinshasa, wordt de kwestie beschouwd als een buitenlandse probleem dat Oeganda maar moet oplossen.

Vandaag zijn Oegandese soldaten van de Updf onder een speciaal mandaat reeds actief in Congo. Toch is er geen sprake van enige samenwerking met het Congolese leger, de Fardc (Forces Armées de la République Démocratique du Congo). Als nu ook nog eens Amerikaanse troepen hun territorium zullen schenden, kan ik mij niet voorstellen dat Kinshasa daar zeer gelukkig mee is. Vergeet immers niet dat Obama geen uitdrukkelijke toestemming gevraagd heeft, al zullen alle betrokkenen uiteraard wel geïnformeerd zijn.

Kristof Titeca: ‘Geen samenwerking’ is bovendien een eufemisme voor ‘zeer ernstige spanningen’. Zowel de Fardc als de Updf beschuldigen elkaar van collaboratie met het LRA en van corruptie. ‘Jullie aanwezigheid hier en het vermeende bestaan van het LRA op ons grondgebied dienen enkel om Amerikaanse hulp te krijgen’, wreef het Congolese leger de Updf enkele maanden geleden nog aan. Iedereen in de regio wil immers profiteren van die Amerikaanse steun.