Honduras: De revolutie in quarantaine

Met de komst van Porfirio Lobo als nieuwe president is een periode van politieke en sociale turbulenties formeel afgesloten. Lobo, van de centrum-rechtse Nationale Partij, won eind november de verkiezingen, maar minder dan veertig procent van de kiesgerechtigden kwam opdagen. De Zelaya-aanhangers, verenigd in het Nationaal Verzetsfront tegen de Staatsgreep,  hadden immers opgeroepen niet te gaan stemmen.

Niets gebeurd

De nieuwe regering heeft er bij de start alles aan gedaan om de oude orde te herstellen en het Zelaya-tijdperk te begraven. De zes militairen die Zelaya uit zijn bed en presidentszetel wipten, werden beloond met amnestie en de facto president Roberto Micheletti, die Zelaya opvolgde, kreeg van het parlement de titel van “afgevaardigde voor het leven”. Voor Zelaya en zijn familie werd een veilige aftocht naar de Dominicaanse Republiek geregeld. Daarover onderhandelde Lobo met president Leonel Fernández van de Dominicaanse Republiek.
De staatsgreep, die was begonnen als een ongeloofwaardig incident dat herinnerde aan vervlogen tijden van machtige generaals in bananenrepublieken, werd verbazend genoeg ook bekrachtigd, ondanks maandenlang volksverzet. Het werd een triomfantelijke overwinning voor Micheletti en de militairen, en de belangen die zij dienden, en een smadelijke nederlaag voor de democratie. Zelfs de internationale gemeenschap was niet bij machte de democratisch verkozen Zelaya op zijn minst zijn termijn te laten uitdoen.

Internationale hulp

De uitdagingen die Porfirio Lobo wachten zijn groot. Hij moet op de eerste plaats de erkenning winnen van de internationale gemeenschap. Brazilië bijvoorbeeld weigert die omdat de verkiezingen plaatsvonden onder een regering die door een staatsgreep aan de macht was gekomen. Ook in België vragen ngo’s zoals FOS, Oxfam solidariteit, Fian en CIFCA aan de Europese Unie om de regering Lobo niet als volwaardige gesprekspartner te erkennen in de lopende besprekingen over een handelsakkoord met Centraal-Amerika.
Dat vertrouwen herwinnen is voor de regering Lobo vooral belangrijk om de officiële ontwikkelingshulp, die met de staatsgreep is opgeschort, terug op gang te brengen. Honduras is na Haïti het armste land van de regio en door de blokkering miste het land al twee miljard dollar aan internationale hulp.
De economie in het land is er erg aan toe. Negentig procent van de handel in Honduras gebeurt met de VS en 75 procent van de buitenlandse investeringen komen uit de VS.
De remittances, het geld dat de gemigreerde Hondurezen naar hun families sturen, is goed voor 18 procent van het bnp in Honduras. Volgens Jonathan Heath, hoofdeconoom voor Latijns-Amerika bij de HSBC bank, heeft de politieke crisis, versterkt door de economische crisis, gezorgd voor een groot tekort op de betalingsbalans in Honduras. Zo’n tekort wordt traditioneel gefinancierd met multilaterale leningen. Nu de hulp is opgeschort, groeit ook het tekort en de druk op de wisselkoers. ‘De noodzaak om de betrekkingen te normaliseren, is meer economisch dan politiek,’ aldus Jonathan Heath.    

Chiquita banana

Manuel Zelaya was vooral populair omdat hij op een aantal vlakken tegemoet was gekomen aan diepe verzuchtingen van de miljoenen armen. Zo had hij het minimumsalaris opgetrokken en de brandstofprijzen onder controle gehouden. Sinds Micheletti aan de macht kwam, stegen de tarieven van water en van het basisvoedselpakket. De vrees leeft bovendien dat de nieuwe regering de minimumlonen opnieuw zal laten dalen.  
Maar er is meer. Twee weken voor de staatsgreep had Zelaya een akkoord bekrachtigd dat het Nationaal Landhervormingsinstituut (INA, Instituto Nacional Agraria) had afgesloten met boeren, grootgrondbezitters en de gouverneur van het departement Colón. Colón is een streek aan de Atlantische kust, waar grote plantages van Dole en Chiquita –bananen, ananas en andere tropische vruchten– in handen zijn van de grootgrondbezitters Miguel Facussé, 
René Morales en Reinaldo Canales. Sinds begin jaren negentig is heel wat grond door een nieuwe wet over de modernisering van de landbouw in handen gekomen van die grootgrondbezitters, vaak op onrechtmatige wijze.
Sinds begin 2001 eisen de boeren hun grond terug en willen ze opheldering over de onregelmatigheden die bij de onteigeningen gebeurd zijn. In 2009 is het INA hierover besprekingen begonnen met de vereniging van boerenorganisaties MUCA. Die leidden tot een akkoord, waarin beloofd werd de procedures te herzien en de boeren eventueel hun grond terug te geven. Maar door de staatsgreep werd dat akkoord nooit uitgevoerd.
In de loop van december namen de boeren de gronden in omdat ze vonden dat ze er recht op hadden en omdat de regering Micheletti weigerde het akkoord te erkennen dat door Zelaya was getekend. Begin dit jaar werden meer dan zeshonderd boeren door militairen, politie, en privé-veiligheidsdiensten met geweld van die gronden verdreven. De grondconflicten in Colón zijn maar één voorbeeld van de talrijke belangen die machtige groepen willen laten veiligstellen zien door de politici van dienst.

Ondanks maandenlang volksverzet werd de staatsgreep verbazend genoeg bekrachtigd.

De eenheid bewaren

De staatsgreep heeft de Hondurese samenleving nog meer gepolariseerd tussen de politieke elite die haar privileges bewaakt en het volk dat arm is en sinds de staatsgreep harder dan ooit om verandering schreeuwt. Na de staatsgreep werd bij de onderhandelingen tussen Zelaya en Micheletti het akkoord van Guaymuras getekend, waarin onder meer gevraagd werd een regering van nationale eenheid te vormen. Lobo heeft daar gevolg aan willen geven door ook de oppositiepartij, de Liberalen, op te nemen in zijn regering. Maar voor de volksbeweging is dat onvoldoende. Carlos Reyes, leider van de volksbeweging Nationaal Verzetsfront: ‘Voor ons is deze regering niet verschillend van die van Micheletti. We gaan vechten tegen al wie het neoliberale model wil bestendigen.’ Volgens Reyes is er maar een uitweg uit deze gepolariseerde situatie en dat een grondwetgevende vergadering bijeen brengen. ‘Die moet een nieuwe grondwet opstellen die werkelijk een einde maakt aan de structurele ongelijkheden in het land.’
De volksbeweging hoopt om in de komende vier jaar de krachten te bundelen en versterkt naar de volgende verkiezingen te trekken, in 2013. Ook Zelaya heeft al openlijk gezegd dat hij beslist zal terugkeren. Erik Van Mele van Oxfam Solidariteit: ‘Sinds de staatsgreep is er een heel sterk bewustzijn gegroeid over de tegenstellingen in de samenleving. Dé grote uitdaging voor de volksbeweging zal zijn om de eenheid te bewaren.’