Hongerstaking voorbij, Koerdische onrust nog niet

Abdullah Öcalan, oprichter van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), liet de hongerstaking zondag beëindigen, tot opluchting van de Turkse premier Recep Tayyip Erdogan. Zijn regering was verdeeld over de hongerstaking, net nu Turkije kritiek krijgt van de Europese Unie omdat de mensenrechtensituatie er te traag vooruit gaat.

De hongerstakers eisten het recht om de Koerdische taal te spreken in rechtbanken en scholen. Ook willen ze dat er een einde komt aan de eenzame opsluiting van de 64-jarige Abdullah Öcalan, die in 1999 levenslang kreeg voor terrorisme maar de onbetwiste leider van de PKK blijft.

Hoewel het hoofddoel van de PKK culturele autonomie voor het Koerdische volk is, heeft Turkije de beweging altijd onder de noemer separatistisch geplaatst. Het merendeel van de Turken deelt die mening en verwerpt een Koerdische identiteit. 

Erdogans partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP), die aan de macht kwam in 2002, deed enkele toegevingen aan de Koerden. Maar het bleef bij kleine gestes, zoals een overheidszender in het Koerdisch of de mogelijkheid voor universiteiten om een cursus Koerdisch als buitenlandse taal aan te bieden.

Publieke opinie

Tijdens de hongerstaking hielden de meeste politici en journalisten zich afzijdig, maar het is duidelijk dat de actie de publieke opinie nog meer heeft verdeeld.

“De kloof tussen Koerden en pro-Koerdische democraten aan de ene kant en de staat aan de andere kant zal nog groter worden. En het geweld zal toenemen als er hongerstakers sterven”, voorspelde Nazan Ustundag, hoogleraar sociologie aan de Bosporus-universiteit in Istanboel vorige week.

De PKK heeft kunnen vermijden dat er doden vielen bij de hongerstakers, maar het blijft onrustig. Öcalan zei zondag dat niet de gevangenen in hongerstaking moeten gaan maar hun volgelingen buiten de gevangenis. Als die uitspraak aanleiding geeft tot een nieuwe hongerstaking zal die veel moeilijker te controleren vallen voor de autoriteiten.

De staking was in ieder geval een gedeeltelijke overwinning voor de 682 gevangenen en hun parlementsleden. Een parlementaire commissie heeft een voorstel ingediend om het Koerdisch toe te staan in de rechtszaal. Als dat wettelijk bindend wordt, is er hoop voor een staakt-het-vuren tussen de PKK en de veiligheidsdiensten en wordt een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie weer mogelijk.

Erdogan

De Koerden zijn met 15 tot 17 miljoen en vertegenwoordigen een vijfde van de Turkse bevolking. Ze zijn dus een interessant kiespubliek voor een partij die hun loyaliteit kan winnen. Dat Erdogan bij zijn aantreden luisterde naar de Koerdische grieven, was ingegeven door realpolitik. Tot voor kort leken zijn beloften te lonen. Politieke analisten denken dat 5 tot 6 procentpunt bij de verkiezingsoverwinningen van de AKP in 2007 en 2011 te danken was aan Koerdische stemmen.

Zowel de AKP als PKK dingen naar het hart en het hoofd van de Koerden. “Al het werk omtrent de Koerdische taalrechten in Turkije, al de stappen die zijn gezet om de Koerdische kwestie op te lossen maar ook het discours over de doodstraf passen binnen de inspanningen om de Koerden aan zich te binden”, verklaart Mumtazer Turkone, opinieschrijver voor de aan de AKP gelinkte krant Zaman.

“En de PKK probeert op dezelfde manier de Koerden te overtuigen door zowel het geweld te doen escaleren als door hongerstakingen te voeren. De PKK schijnt niet te snappen dat je beide methodes niet samen kan gebruiken”, aldus Turkone.

Minder dan zes uur na het afblazen van de hongerstaking werden minstens vijf Turkse soldaten gedood door PKK-rebellen bij schermutselingen in de zuidoostelijke provincie Hakkari.