Hooggespannen verwachtingen voor Bush' eerste Afrika-reis

De Amerikaanse field trip zal in de eerste plaats het Amerikaanse Noodplan tegen aids en het ‘Millennium Challenge Account’ in de verf zetten. Die twee programma’s kunnen de Amerikaanse bilaterale hulp voor Afrika verdubbelen tot 2 miljard dollar per jaar. Het Noodplan, dat over vijf jaar loopt, moet 15 miljard dollar uittrekken voor 12 Afrikaanse en twee Caribische landen. Ook het MCA oogt indrukwekkend: via dat fonds willen de VS de komende drie jaar 10 miljard dollar extra naar ontwikkelingshulp versluizen - de grootste stijging van het Amerikaanse budget voor ontwikkelingshulp sinds de regerin-Kennedy begin de jaren 60. Maar de financiering van beide initiatieven, een ingewikkelde zaak, is alles behalve rond.

Critici vrezen dat Bush de trip vooral gaat gebruiken om zichzelf in een gunstig electoraal daglicht te plaatsen. Het is een cynische trip, een goede fotogelegenheid, zegt Bill Fletcher van het TransAfrica Forum, een denktank. Hij hoopt dat het duidelijk is dat zowel het Noodplan tegen Aids als het MCA nog lege dozen zijn. Dat Bush daarmee zal uitpakken noemt Salih Booker, de directeur van Africa Action, een wrede schertsvertoning. Het Amerikaanse parlement moet de financiering van het aids-programma goedkeuren, wat niet voor de hand ligt met een op hol geslagen begrotingstekort. Volgens Booker heeft Bush de macht om de financiering rond te krijgen. De enige vraag is of hij dat ook zal doen.

Bush zal in Afrika ook de vrijhandel promoten via twee pistes: een overeenkomst met de Douane-unie van Zuidelijk Afrika (SACU), en de African Growth and Opportunity Act (OGOA), een wet die dateert van onder Clinton en die Afrikaanse landen met een goed beleid en een liberale economie preferentiële toegang geeft tot de Amerikaanse markt.

De kans bestaat dat Bush voor zijn vertrek aankondigt troepen te zullen sturen naar Liberia. Met zo’n beslissing zou de president een tien jaar oud taboe doorbreken. De vorige keer dat de Amerikanen zich waagden aan vredesmissies, kwamen 18 Amerikaanse soldaten om. Een operatie in Liberia zou een precedent scheppen voor Amerikaanse vredeshandhaving op het continent.

De route die Bush zal volgen - Zuid-Afrika, Botswana, Uganda, Senegal en Nigeria - doet veel wenkbrauwen de hoogte in gaan. Veel Afro-Amerikaanse actiegroepen vinden het ongehoord dat Uganda op de agenda staat. De Ugandese president Yoweri Museveni heeft een groot aandeel in de burgeroorlog in Congo en houdt in eigen land politieke hervormingen tegen. Uganda is een belangrijke speler in de oorlog tegen het terrorisme en we kunnen heel wat opsteken van de manier waarop president Museveni de aids-crisis aanpakt, repliceert Walter Kansteiner, de Amerikaanse staatssecretaris voor Afrika. Bush gaat 100 miljoen dollar aankondigen in de strijd tegen het terrorisme in de regio, geld dat volgens critici beter besteed zou worden aan buurland Kenia, waar de nieuw verkozen democratische regering alle hulp kan gebruiken. Het toerisme in Kenia is gekelderd sinds de terroristische aanvallen in november vorig jaar.

Wat ook vragen oproept is de ontmoeting tussen Bush en Nelson Mandela. Die komt er niet en dat is vreemd, want het is een Afrikaanse diplomatieke traditie om de voormalige anti-apartheidsheld op te zoeken. Uit regeringsbronnen vernamen we dat daar zelfs geen overleg over geweest is: Bush vroeg er niet naar en Mandela evenmin. Het bevestigt de kleingeestigheid van het Witte Huis, dat wil vermijden dat president Bush een groot staatsman ontmoet die het niet eens is met hem, zegt Booker van Africa Action.

Waarnemers vinden het ongehoord dat Bush beslist heeft om niet binnen te springen op de top van de Afrikaanse Unie (AU), van 4 tot 12 juli in Maputo. Dat is misschien niet het machtigste bolwerk in Afrika, maar er zijn wel 40 Afrikaanse staatshoofden aanwezig. Door de overlapping zullen de gastheren van Bush zelf niet naar de top kunnen.

De Afro-amerikaanse drukkingsgroepen in de VS wijzen op wat de Amerikaanse regering niet doet voor Afrika. Een moratorium op de gigantische Afrikaanse schuld afkondigen, bijvoorbeeld. Afrika geeft momenteel meer geld uit aan schuldaflossing dan aan gezondheidszorg en onderwijs samen. Het zou mooi zijn, zegt Njoki Njoroge Njehu, de directeur van ‘50 Years is Enough’, als Bush zich eens zou uitspreken tegen de manier waarop de Wereldbank aan het Internationaal Muntfonds aan schuldverlichting doen, namelijk met structurele aanpassingen die de zwakke Afrikaanse economieën moeilijk verteren. Ook Bill Fletcher van TransAfrica droomt even weg: als Bush de Amerikaanse landbouwsubsidies nu zou afbouwen. Dat zou de Afrikaanse boeren helpen om concurrentieel te worden, vooral als de Europese producenten hetzelfde deden.

Jim Lobe