Huwelijksmigratie, inburgering en emancipatie: een starterspakket in 1000 woorden

We vroegen in 2010 een achttal organisaties of sleutelfiguren in het ‘allochtone’ middenveld naar hun mening over een ‘voortraject’ voor inburgeraars in het land van herkomst. De resultaten waren gemengd. Aan de ene kant werd het voorstel positief onthaald, in zover het traject informerend, alsook sensibiliserend en emanciperend zou zijn. Er waren wel vragen met betrekking de haalbaarheid en men was sceptisch omdat het begrip migratie zo eerder negatief zou worden ingekleurd.

Emancipatie = integratie?

Bij de manier waarop in het heersend discours over inburgering en migratie, voortdurend de emancipatie en integratie van nieuwkomers door elkaar worden gehaald, alsof dit om een en hetzelfde proces of thematiek zou gaan, maakt ella echter een aantal scherpe kanttekeningen. In het inburgeringsdebat wordt immers nog altijd uitgegaan vanuit het assimilatiemodel, waarbij de ‘ander’ moet aangepast worden in ‘onze’ samenleving, waarbij de cultuur van de ander als de ‘mindere’ wordt beschouwd.

Het debat roept ook steeds genderthema’s op die men in het Westen als afgerond en ‘verlicht’ beschouwd: individuele keuzevrijheid, vrouwenemancipatie, …

De risico’s van huwelijksmigratie

Zoals een dertiental andere organisaties in Vlaanderen voert ella momenteel een project uit rond ‘huwelijksmigratie’. Dit project werd opgestart in het kielzog van een projectoproep Inburgering (Managers van diversiteit) in 2010. Hedendaagse migratie naar België vindt immers vooral in het kader van het huwelijk of gezinshereniging plaats.

Met het project, ‘Huwelijksmigratie: gewikt en gewogen – hier en daar’ probeert ella om in Vlaanderen, Marokko en Turkije huwelijksmigratiekoppels, potentiële huwelijksmigranten en hun directe omgeving te sensibiliseren en versterken. Informatie, sensibilisatie en emancipatie staan hierbij dus voorop. Veel jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst kiezen voor een partner uit het land van herkomst. Ze staan vaak voor immens veel uitdagingen, waaronder gebrek aan kennis over praktische en administratieve zaken, maar soms zijn hun verwachtingen niet in overeenstemming met wat hen te wachten staat in een onbekend land.

Omgekeerd worden de uiteenlopende verwachtingen van de ontvangende partner ook niet goed ingeschat. Wat vaak vergeten wordt, en waar wij dan ook op focussen, is de dubbele rol die huwelijksmigranten van de ene dag op de andere zo efficiënt mogelijk moeten zien op te nemen: de rol van partner binnen het huwelijk en binnen de schoonfamilie en kennissenkring van de residerende, ‘ontvangende’ wederhelft; én de rol van zo snel mogelijk ingeburgerde ‘nieuwe Belg’.

Huwelijksmigratie is van alle tijden en volkeren en een logisch gevolg geworden van het feit dat de wereld een groot dorp is geworden, met lokale realiteiten, tot in Vlaanderen toe. Er kunnen diverse redenen en individuele motieven voor bestaan. Het klopt niet dat huwelijksmigratie grotendeels om gedwongen of om schijnhuwelijken zou gaan. Koppels moeten dagelijks opboksen tegen dergelijke vooroordelen, hetgeen de druk op de relatie kan doen verhogen. Eerder dan alleen aan wetten te onderwerpen, dienen jongeren bewust te worden gemaakt over hun keuzes en rechten en geïnformeerd worden van de risico’s van zulke huwelijken.

Dit betekent geenszins dat we dit soort huwelijken kunnen afraden of tegengaan. Onze organisatie hanteert een expliciet neutraal standpunt en stelt de vrije partnerkeuze voorop.

Samenwerking in Marokko en Turkije

Het project hanteert een dynamische en participatieve methodologie en zal uitmonden in workshop-methodieken voor de versterking van zowel huwelijksmigranten als hulpverleners, een informerende website en een praktische gids. Het afgelopen jaar spraken we met meer dan 100 huwelijksmigranten in Vlaanderen en Brussel van zowel Turkse als Marokkaanse origine, en hun (schoon)families. Bovendien organiseerden we afgelopen maart nog dieptegesprekken met tientallen vrouwen, mannen en jongeren in Marokko. Hetzelfde plannen we in het najaar in Turkije.

Onlangs werd in Marokko met de steun van de Minister een samenwerkingsovereenkomst getekend met een feministische ngo (Union de l’Action Féminine). Deze organisatie zal onze website in spe ter plaatse bij jongeren uittesten, zodat die in overleg kan worden verbeterd en aangepast. We richten ons op informatieverstrekking daar waar de grootste noden zijn, met de klemtoon op de diversiteit van het doelpubliek, dat net als Vlaanderen ook een diverse samenleving is.

Voor sommige onderwerpen die mogelijk te gevoelig liggen, verkiezen we eerder het interne debat, met overleg en discussie binnen de doelgroep. Zo proberen we te sensibiliseren en te stimuleren en hopen we bepaalde taboes en thema’s bespreekbaarder te maken.

Voorbij het paternalisme

Dit project durft echter verder gaan dan het aanbieden van informatie en sensibiliseren. Huwelijksmigranten, zowel vrouwen als mannen, beschikken zoals iedereen over competenties en krachten, hetgeen binnen het dominante discours vaak vergeten of zelfs ontkend wordt. Net als bij de andere doelgroepen waar we mee werken, willen we ruimte creëren voor emancipatie. Identiteitsvorming stopt immers niet bij de migratie of het huwelijk zelf.

Ook in dit project vertrekt ella vanuit de doelstelling van het ruimte creëren voor meervoudige identiteiten en zelfontplooiing waarbij ook kracht kan worden geput uit de normen, waarden en gebruiken van de eigen (culturele) achtergrond. Emancipatie kan niet betekenen dat minderheidsgroepen worden gedwongen zich volledig te assimileren en aan te passen aan een dominante groep die zichzelf tot de enige norm verheft. Er is geen eenduidig emancipatiemodel dat we iedereen willen opdringen. Er zijn meerdere wegen waarover de dominante samenleving zelf dikwijls niet geïnformeerd is. Ze ontbeert ook vaak de interculturele competenties om met die diversiteit om te gaan.

Ella verzet zich uiteraard tegen elke vorm van paternalisme. Dit woord wordt al te vaak in de mond genomen bij de kritieken op het starterspakket van de voorbije dagen — ongeacht van wie het uitgaat: van mannen, van de “witte” samenleving of van (“witte”) vrouwen. Wel willen we nieuwkomers inzicht bieden in de diverse wegen en mogelijkheden die deze samenleving biedt op individuele en groepsontplooiing.

Ella wil élke vrouw en élke man de ruimte bieden om eigen beslissingen te maken en een persoonlijk emancipatietraject uit te tekenen. Zo worden ze actor en nemen ze de leiding over hun eigen, individuele levensproject; een project dat ze, samen met hun eventuele onzekerheden en vragen, ongetwijfeld ook naar dit landje met zich meebrengen.

Chia Longman, Annelies van Hamme en Birsen Taspinar
Ella, kenniscentrum gender & etniciteit