Immaterieel cultureel erfgoed van Unesco: gered... of nog meer bedreigd?

Immaterieel cultureel erfgoed van Unesco: gered… of nog meer bedreigd?

Wat is het belang van deze Conventie ter Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed?
‘Werelderfgoed werd gezien als iets van de rijkere westerse landen. Cultureel erfgoed uit Afrika en Zuid-Amerika scoorde niet hoog op de Unesco-lijsten. De bedoeling van deze conventie is dat onevenwicht te herstellen. Geen hiërarchie meer in de culturele hitparade van de wereld. Unesco is de laatste kwarteeuw sterk geëvolueerd naar het besef dat er buiten monumenten ook andere vormen van cultuur zijn die om respect vragen en beschermd dienen te worden. De toenemende globalisering en veramerikanisering bedreigen de culturele diversiteit. Immaterieel cultureel erfgoed zoals bijvoorbeeld traditionele rituelen, kookmethoden of kennis over natuurgeneeskunde komen onder zware druk te staan.’
Maakt het erfgoed van landen uit het Zuiden veel kans om op de Unesco-lijsten te belanden?
‘Hoewel het net de bedoeling van deze conventie is om het Zuiden meer op de kaart te zetten, blijft het voor ons westerlingen gemakkelijker dan voor mensen uit het Zuiden om zo’n lijvig, ingewikkeld dossier op te maken. Bovendien moet je de jury in Parijs overtuigen met een video van drie minuten - een dure, professioneel gemaakte “reclamespot”.’
Hoe kan je zoiets ongrijpbaars als een taal, een festival of een markt beschermen zonder het te bevriezen. Moet cultuur zich niet juist aanpassen aan een voortdurend veranderende wereld?
‘Deze conventie biedt veel mogelijkheden en is een goede zaak, maar ze roept ook veel vragen op. Wat aan het verdwijnen is, kan je volgens mij maar beter laten verdwijnen. Er verdwijnen elke dag dingen, je kan niet alles beschermen. Tradities zoals bijvoorbeeld het gooien van levende katten van het Ieperse Belfort kunnen maar beter verdwijnen of veranderen. Volgens Unesco moet zo’n zogenaamd eeuwenoude traditie blijven bestaan. Je moet bedreigd immaterieel erfgoed vooral goed documenteren, onderzoeken en registreren. Je kan ook verder gaan door het te financieren of door te investeren in opleiding, maar dan loop je de kans iets te bevriezen. Waar gaat het heen als men acteurs inhuurt om - meestal ten behoeve van toeristen -eeuwenoude rituelen op te voeren?’ (sf)
www.unesco-vlaanderen.be

Jemaa el-Fna in Marrakesh: een cultureel kruispunt

Wat: het beroemde plein aan de ingang van de medina van het Marokkaanse Marrakesh dat jaarlijks massa’s toeristen en plaatselijke inwoners lokt met zijn vertellers, slangenbezweerders, waarzeggers, astrologen, traditionele dokters, muziek-, dans- en circusacts.
Beschermd: op de Unesco-lijst als immaterieel cultureel erfgoed sinds 2001
Want: dit plein was de afgelopen tien eeuwen een unieke culturele ontmoetingsplaats, maar wordt nu bedreigd in zijn voortbestaan en authenticiteit. De toenemende urbanisatie en luchtvervuiling tasten de omringende restaurants, hotels, winkeltjes en publieke gebouwen aan. De socio-economische veranderingen in Marokko en de horden toeristen van over heel de wereld bedreigen de authenticiteit van de acts. Veel artiesten poseren bijvoorbeeld liever voor flitsende lenzen dan dat ze hun act opvoeren. Een commissie van Marokkaanse en internationale acteurs zal onder het wakend oog van Unesco een actieplan opstellen om deze cultuurplek te bewaren.
Gered… of nog meer bedreigd? Marc Jacobs (Vlaams Centrum voor Volkscultuur): ‘Jemaa el-Fna is in gevaar door de toestroom van toeristen. Maar van zodra Unesco in toeristische brochures en reisgidsen wordt vermeld, komen er nog meer toeristen op af. Een erkenning als immaterieel erfgoed kan dus ook een averechts effect hebben.’ (sf)

Binche bedreigd door politiek?

Wat: de 16de-eeuwse Gilles is de mascotte van dit oudste, nog bestaande stadscarnaval van Europa.
Beschermd: door Unesco als immaterieel erfgoed sinds november 2003
Want: door de populariteit van Gilles duiken er verscheidene namaakgilles en -carnavalsfeesten op. De oorsprong en de ware aard van de enige echte Gilles raken daardoor op de achtergrond. Deze erkenning wil de waarde van zo’n populair volksfestival alle eer aandoen en tegelijkertijd een impuls zijn om carnaval in zijn oorspronkelijke vorm te laten voortbestaan.
Gered… of nog meer bedreigd? Marc Jacobs (Vlaams Centrum voor Volkscultuur): ‘Het carnaval van Binche wordt helemaal niet bedreigd door commercialisering of toerisme toch een van de belangrijkste criteria voor Unesco. Dit dossier is hard gepusht en gelobbyd door Waalse politici. Het is niet toevallig dat minister Marie Arena uit Binche afkomstig is. Dit cultureel dossier wordt ten volle ingezet voor Waalse politieke belangen. Het eerstvolgende carnavalsfeest in Binche zal door deze erkenning trouwens een pak meer toeristen aantrekken dan vorig jaar.’ (sf)

Traditionele muziek in Ivoorkust sterft samen met de bomen

Wat: de traditionele trompetmuziek, dans en zang van de Gbofe d’Afounkaha in Ivoorkust worden gebruikt bij belangrijke ceremonies en rituelen, en spelen een belangrijke sociale rol bij het uiten van rouw, liefde en dankbaarheid, in het onderwijs en het doorgeven van waarden, als middel tot satire…
Beschermd: op de Unesco-lijst als immaterieel cultureel erfgoed sinds 2001
Want: deze traditie is nog maar in één dorp echt levendig. In de meeste regio’s van het West-Afrikaanse Ivoorkust is deze kunstvorm verdwenen door oorlogen, migratie, plattelandsvlucht en industrialisatie. Jongeren zijn er ook niet meer in geïnteresseerd om de trompet te leren maken en te bespelen. En bovendien zijn de bomen, waarvan de wortels gebruikt worden om de muziekinstrumenten te maken, met uitsterven bedreigd. Unesco wil dit alles redden door er promotie voor te maken, wedstrijden en festivals te organiseren en de bomen, de onmisbare grondstof, te redden.
Gered… of nog meer bedreigd? Marc Jacobs (Vlaams Centrum voor Volkscultuur): ‘Als Unesco veel reclame maakt voor deze trompetten, zullen collectioneurs een interessant zaakje ruiken. De Gbofe kunnen dan de weinige instrumenten die ze nog hebben voor veel geld verkopen. En als er geen trompet meer rest om te verkopen, zullen ze wel voor namaak zorgen. Ik stel voor om deze muziek uitgebreid te registreren en te documenteren. Zo zal ze nooit helemaal verdwenen zijn. Een andere oplossing is misschien de trompetten zo duur en schaars maken, dat maar een handvol verzamelaars ze kunnen kopen.’ (sf)

Citaat

‘Alle legendes en liedjes vinden hun oorsprong in mondelinge overlevering. Een minderheid werd of zal ooit neergepend worden. Het grootste gedeelte overleeft in de herinnering en verdwijnt op het sterfbed. “Elke keer als een Indiaan sterft, verdwijnt een bibliotheek”, zei de Mexicaanse geschiedkundige Fernando Benitez ooit. Het orale geheugen beschermen, betekent dan ook de geschreven literatuur redden.’

Mexicaanse schrijver en Unesco-jurylid Carlos Fuentes over immaterieel cultureel erfgoed