India en Pakistan werken aan oplossing Kasjmir-conflict

Volgende week bezoekt de Indiase minister van Buitenlandse Zaken, Pranab Mukherjee, Pakistan. Tijdens dat bezoek zullen opnieuw pogingen worden ondernomen om geschillen bij te leggen. Die pogingen kunnen echter alleen slagen als kritiek van ultranationalisten aan beide zijden gesmoord kan worden.

Musharraf stelde begin december in een interview met de Indiase tv een “vierpuntenoplossing” voor. Zijn formule is gebaseerd op minimale grenscontrole in Kasjmir en vrijheid van beweging voor de inwoners, bijzondere autonomie of ‘zelfbestuur’ in elke regio in Kasjmir, gefaseerde demilitarisering in alle regio’s en een toezichtorgaan waarin afgevaardigden uit alle delen van Kasjmir zitten.

Het dispuut over de moslimmeerderheid in Kasjmir dateert uit de periode van de dekolonisatie en deling van Brits-India op basis van religie. In 1947 ontstonden zo de landen India en Pakistan. Kasjmir, destijds een afzonderlijk rijk, werd door beide landen geclaimd. Uiteindelijk werd het in twee regio’s verdeeld.

India wil al jaren dat de grens tussen zijn deel van Kasjmir en Pakistan erkend wordt als een internationale grens. Pakistan verwerpt dat plan echter. Er werden al diverse oorlogen uitgevochten over de kwestie. Bij de conflicten veranderden de contouren van de oude grens tussen beide regio’s.

India heeft tot nu toe nog niet officieel gereageerd op Musharrafs nieuwe plannen. De Indiase premier Manmohan Singh heeft wel gezegd de “nieuwe ideeën en gedachten” uit Pakistan te verwelkomen. Tijdens een bijeenkomst in Amritsar op 20 december zei Singh dat India en Pakistan “het verleden moeten vergeten.” “We moeten ons bezinnen over een gezamenlijke toekomst, een toekomst waarin beide buren samen kunnen werken aan een beter leven voor hun burgers.”

Tijdens de afgelopen maand hebben Musharraf en andere hoge Pakistaanse functionarissen aangeboden om af te zien van de Pakistaanse ‘claim’ op Kasjmir, als de kwestie opgelost kan worden door vergaande autonomie aan beide zijden van de grens die het voormalige rijk verdeelt.

Islamabad heeft Kasjmir in feite nooit ‘geclaimd’ als integraal deel van Pakistan, zo luidt de verklaring. De status van de regio is gebaseerd op resoluties van de VN-Veiligheidsraad die dateren uit 1940. Daarin wordt gepleit voor een referendum in Kasjmir, waarin de bewoners zich zouden kunnen uitspreken over de vraag of ze bij India of Pakistan willen horen. Die stemming kwam er echter nooit.

De toenadering tussen Pakistan en India is niet vanzelf ontstaan. Er gingen maandenlange diplomatieke besprekingen aan vooraf. Singh en Musharraf konden in september, tijdens de bijeenkomst van Niet-Gebonden Landen in Havana, dan ook spreken over “vooruitgang” in de kwestie Kasjmir.

Volgens Karamat Ali, een sociaal activist en oprichter van de Pakistaanse Vredescoalitie, groeit in beide landen het besef dat de huidige kans om de betrekkingen tussen India en Pakistan te normaliseren, aangegrepen moet worden. “Musharraf weet dat hij voor de verkiezingen van dit jaar iets moet laten zien aan het Pakistaanse volk. Zijn economische prestaties zijn niet indrukwekkende genoeg. Succes in de kwestie Kasjmir kan hem helpen bij de verkiezingen.”

Aan de andere kant realiseert India zich dat Musharraf wellicht de beste kandidaat is om mee te onderhandelen over Kasjmir. Het Indiaas-Pakistaanse staakt-het-vuren bij de grens in Kasjmir houdt al drie jaar stand. Het terroristische geweld in Indiaas Kasjmir nam af en in de Kasjmirvallei klinken verzoenende geluiden.

De plannen van Musharraf zullen echter niet zonder slag of stoot doorgang vinden. Het laatste punt, gezamenlijk toezicht op de implementatie van de plannen, is volledig nieuw. Het veronderstelt samenwerking op hoog niveau tussen India en Pakistan. De rechtse hindoepartij BJP is daar tegen, omdat Pakistan geen betrouwbare partner zou zijn.

BJP-leider L.K. Advani beschuldigde de regering-Singh afgelopen weekend van het toewerken naar clandestiene deals met Pakistan “ten koste van het nationale belang.”

In Pakistan bestaat ook oppositie tegen de plannen, maar het is relatief gemakkelijk voor Musharraf, een zelfbenoemde president en militaire leider, om die oppositie te negeren.

Ook andere punten in het plan van Musharraf zijn onderwerp van debat. Wat houdt ‘zelfbestuur’ precies in? En verschillen de bevoegdheden per regio? Wanneer moet de demilitarisatie ingezet worden? Welke bevoegdheden krijgt het gezamenlijke toezichtorgaan? Aan wie kunnen geschillen voorgelegd worden?

“Al deze vragen kunnen uitmonden in het uitblijven van een overeenkomst”, zegt Kamal Mitra Chenoy, deskundige aan de Jawaharlal Nehru Universiteit in Delhi. “Maar weerstand van de conservatieve hardliners aan beide kanten is een nog groter probleem. Conservatief gedachtegoed is niet gemakkelijk te veranderen. En dat zal toch moeten, als India en Pakistan het conflict, dat nu ruim een halve eeuw oud is, achter zich willen laten.”