INDIA SPECIAL. “Zaden van zelfmoord maken plaats voor zaden van hoop”

India zal in de toekomst voor zijn voedselproductie grotendeels afhankelijk zijn van regio’s die hun watervoorziening enkel halen uit de regenval en niet beschikken over irrigatiesystemen uit grote stuwmeren en rivieren, zoals in Punjab en Haryana. Ook vandaag situeert zestig procent van de landbouw zich in deze van regenwater afhankelijke regio’s. Dat betekent afhankelijk van de moesson, die één keer per jaar de reservoires vult. Een goede moesson is overvloed, een slechte moesson is honger. Op sommige plaatsen lijkt de klimaatwijziging nu al voor effect te hebben dat de moessons niet meer zijn wat ze waren: te zwak, te laat, of te intens waardoor prille gewassen massaal worden vernietigd.
Madhya Pradesh in centraal India is zo’n regio. De voorbije drie jaar is de moesson er erg zwak geweest. De mensen klagen: ‘Al drie jaar geen echte moesson meer. Dikke grijze  wolken komen opzetten en pakken samen. Je denkt dat het gaat stortregenen, maar er vallen slechts enkele dikke druppels.’ De omgeving ligt er stoffig en dor bij. Uitgedroogde rivierbeddingen, lege waterputten en verdorde velden. En temperaturen tussen de veertig en de vijfenveertig graden. En het is nog maar april. In mei en juni lopen die op tot vijftig graden. De droogte zorgt ervoor dat heel wat mensen wegtrekken uit de streek.
Hoe belangrijk water is, merk ik in Khajuraho. Khajuraho is een heilige plek, met een indrukwekkend tempelcomplex dat duizend jaar oud is. Vooral het westelijke tempelcomplex heeft nagenoeg intact de mosliminvasies doorstaan en behoort tot het Unesco werelderfgoed. Het is een site van sierlijke tempels, opgesmukt met afbeeldingen van de Kamasutra, een overvloed aan erotiek en vruchtbaarheidssymbolen. Op één van de tempels, die van Shiva, wapperen oranje vlaggen, om aan te geven dat die ook actief in gebruik is. Het is begin april en het stadje maakt zich op voor het Durga-festival. Durga of Parvati is de godin van de vruchtbaarheid en de allesdoordringende levengevende kracht van het universum. Negen dagen lang, als voorbereiding op het feest, gaan vrouwen en kinderen ’s ochtends naar de tempel om de godin te groeten. Velen, in kleurrijke sari’s, komen op blote voeten en brengen water en bloemen mee. De tempel geurt naar wierook en ademt weldadige koelte uit. De brahmaan, in het wit gekleed, zegent de gelovigen die de rituele rondgang hebben gemaakt, met een rode stip op het voorhoofd en een handvol heilig water dat op het haar wordt uitgestreken. De tempels maken van Khajuraho een toeristische attractie die economisch niet oninteressant is. De economische boom sijpelt wel gestadig door in Khajuraho. Er wordt gebouwd en verbouwd. En als ik de mensen hier mag geloven, gaan er nu meer meisjes naar school en wordt er beter gegeten. 
De omgeving van Khajuraho is overwegend agrarisch. Kleine boeren, met één of twee ha grond, bewerken er het land volgens traditionele landbouwmethodes. Mensen van de kushawaha- en de patel kaste: groentetelers en akkerbouwers. De omgeving heeft heel wat potentieel voor plattelandsontwikkeling en dat heeft ook INTACH zo begrepen. INTACH staat voor Indian National Trust for Art and Cultural Heritage. De organisatie wil cultureel erfgoed oppikken voor projecten van duurzame ontwikkeling die kunnen uitgebouwd worden samen met de lokale gemeenschappen en ter verbetering van hun levenskwaliteit. Zo stortte  INTACH zich op de ‘Verloren Tuinen’ van Khajuraho, een complex van historische groente- en fruittuinen uit de 18^de eeuw die eigendom waren van een maharadja maar nu in handen zijn van individuele eigenaars. In elk van die tuinen, die zo’n 1,5 tot 3 ha groot zijn, bevinden zich overblijfselen van een tempeltje, een waterput en badplaats en sporen van irrigatiekanalen. Omdat de eigenaars zelf niet over de financiële middelen beschikken en vaak andere prioriteiten hebben, wil INTACH deze tuinen opnieuw tot leven brengen en voedsel laten produceren voor de regio. Bij het project is ook een Belgische INTACH afdeling betrokken, die het project financiële en inhoudelijke steun verleent. (www.intach.be)   
Eén van de boeren die hun landbouwkennis ten dienste stellen van het project is Baghawandas, van de kushawaha-kaste. Hij ontvangt ons achter in de tuin, onder een plastic zeiltje, gespannen over een betonnen verhoogje van niet meer dan twee vierkante meter groot. Speciaal aangelegd door zijn vader om de hitte draaglijk te maken, legt Baghawandas uit. De wind speelt onder het zeil en zorgt voor verkoeling. Op zijn veld zie ik uien, pepertjes, papayas en boontjes weelderig bloeien. Maar ook hij kampt met waterproblemen. De put staat helemaal droog en daarom is hij samen met zijn vader begonnen aan het graven van een nieuwe put, in de hoop op die plek wat meer geluk te hebben. Twee jaar nu al zijn ze aan het graven, in de rotsige bodem. Ik schat de put die openligt zo’n twintig tot dertig meter diep, maar nog geen water in zicht. Vroeger waren die waterproblemen er niet, zegt Baghawandas.  Ik vraag hem of hij een verklaring heeft voor die droogte. Baghawandas spreekt geen Engels, maar Yaseen, die me vergezelt, vertaalt. Over klimaatwijziging heeft Baghawandas nog niet gehoord. De regen komt van de godheid, en dus is het ook de godheid die de regen weerhoudt.  ‘We bidden elke dag opdat die het zou laten regenen,’ zegt Baghawandas. ‘Waarom de regen uitblijft weten we niet, maar wellicht is het omdat er minder gebeden wordt, mensen zijn met allerlei andere dingen bezig.’ Hij gelooft in het project van de Verloren Tuinen, op één voorwaarde: dat er water is.
Watertekort veroorzaakt watertekort, en planten kunnen ervoor zorgen dat het water komt en blijft. Dat is een even eenvoudige als opvallende waarheid die ik in Khajuraho leer. Een ontboste oppervlakte, waar de zon op schijnt met temperaturen tot veertig en vijftig graden, droogt onvermijdelijk verder uit, terwijl de aanwezigheid van planten en bomen regen aantrekt en water vasthoudt in de bodem. Daarom is het van belang de gepaste planten en zaden te vinden om de ecosystemen te herstellen: zaden en gewassen die droogteresistent zijn of tegen de hoge temperaturen kunnen. De lokale boeren hebben die kennis, maar om die te versterken en te systematiseren wordt er samengewerkt met de Navdanyabeweging.
Deze  beweging, die twintig jaar geleden in het leven werd geroepen door Vandana Shiva, bereikt intussen zo’n 200.000 boeren en heeft verspreid over het land tientallen zaadbanken van inheemse variëteiten opgezet. Ook voor deze regio zal zo’n zaadbank aangelegd worden. Heel belangrijk voor Navdanya is de boeren opnieuw autonomie te geven over hun zaaigoed, zodat ze niet langer afhankelijk zijn van Cargill of Monsanto voor de aankoop en de bijhorende producten van kunstmest en insecticiden. Van 26 maart tot 12 april trok er ook een Zaad Satyagraha, een voettocht voor zaadautonomie, georganiseerd door Navdanya, van Bihar naar Dehli onder het motto “Zaden van zelfmoord maken plaats voor zaden van hoop”. 
Het pilootproject van ‘De Verloren Tuinen’ geeft een idee van een geïntegreerd landbouwmodel, in een regio die voor zijn watervoorziening enkel kan rekenen op de regenval. India heeft een enorm potentieel om zo’n lokaal gediversifieerde landbouw uit te bouwen. Met zo’n tweede Groen Revolutie zou het best wel eens kunnen dat het land trendsetter wordt voor een landbouw op nieuwe sporen: kleinschalig en multifuntioneel, gericht op voedselzekerheid en armoedebestrijding en met een verzachtende impact op het probleem van de klimaatopwarming.