Internationaal zaadverdrag beschermt planten en boeren

Het verdrag promoot de aanleg van nationale en internationale genenbanken, wil boeren toegang geven tot die rijkdom en stimuleert de overdracht van technologie en financiële middelen naar ontwikkelingslanden. De tekst werd onderhandeld binnen de VN-Voedsel en Landbouworganisatie (FAO) en eerder door een reeks landen ondertekend. Nu ook twaalf Europese lidstaten eerder deze maand het zaadverdrag ratificeerden, werd het minimaal aantal ondertekenende landen (48) overschreden. Vanaf nu kunnen de deelnemende landen het verdrag in wetten gieten.

Het multilaterale systeem dat door het verdrag in het leven wordt geroepen, zal boeren in ontwikkelingslanden beschermen tegen biopiraterij - de roof van traditionele kennis over plantensoorten en de commercialisering van die kennis. Het verdrag stelt de bescherming van het DNA van eetbare gewassen centraal, vanuit de idee dat elke mens even veel recht heeft op de natuur. Dat is een eenvoudig principe, maar pas toe te passen wanneer er een sluitende inventaris bestaat van de traditionele ecologische kennis.

De onduidelijkheid leidt nu nog vaak tot misbruiken. Een bekend geval dat critici vaak noemen is het patent dat de agrochemiereus Monsanto nam op een Indiase graansoort met een laag glutengehalte. En prins Hans-Adam II van Liechtenstein nam in 2000 een patent op Basmatirijst.

Het akkoord zet voor het eerst een multilaterale zaadbank op poten die toegang biedt tot gewassen en voeders die belangrijk zijn voor de voedselveiligheid. In veel landen bestaan er zaadbanken, maar het ontbreekt universiteiten, overheden en bedrijven vaak aan geld om die operationeel te maken. In 2002 werd het Fonds voor de Wereldwijde Gewassendiversiteit opgericht met de bedoeling om 260 miljoen dollar op te halen voor de bewaring van - daar zit hun 44 miljoen in, afkomstig van regeringen en bedrijven.

Het behoud van de biologische diversiteit is het tweede oogmerk van het zaadverdrag. Sinds de mensheid duizenden jaren geleden gewassen begon te telen, werden zo’n 10.000 soorten gebruikt als voedsel en veevoeder. Vandaag eet de mens zo’n 150 gewassen - de meeste mensen voeden zich met een dozijn planten. Graan, rijst, maïs en aardappelen leveren 60 procent van de energie die de mensheid uit voedsel haalt.

Een patent nemen op een genetisch gewijzigd zaad blijft in de toekomst wel mogelijk voor bedrijven uit deelnemende landen. Een biotechbedrijf kan bijvoorbeeld een gen toevoegen aan maïs en een patent nemen op het zaad van de gewijzigde plant.

Volgens insiders is het zaadverdrag het sterkste wapen van boeren die zich willen beschermen tegen de golf van patenten op landbouwgewassen. Het verdrag biedt een internationaal wetgevend kader waarbinnen voedselveiligheid nu en in de toekomst gewaarborgd kan worden, zegt Jose Esquinas-Alcazar, de secretaris van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN.

Een historisch moment, zegt Kristin Dawkins van het Institute for Agriculture and Trade Policy, een Amerikaanse ngo. Het verdrag weerspiegelt de belangen van boeren en gemeenschappen in de ontwikkelingslanden, die de voorbije jaren de dupe werden van biopiraterij.

The Intermediate Technology Development Group, een Britse ngo, is blij met het verdrag maar waarschuwt dat het dode letter zal blijven als er geen extra geld wordt vrijgemaakt om zaden te bewaren. Bovendien wordt de toepassing van het verdrag ondergraven doordat de Verenigde Staten en Japan niet meedoen. De grootste biotechbedrijven zijn in de VS gevestigd en Amerika is de grootste exporteur van landbouwgewassen. (MM/AD)