Interview met Omar Esparza

Het meest recente voorval was de aanslag op 27 april op een humanitair konvooi dat hulpgoederen ging brengen naar de gemeenschap San Juan Copala, in de Triqui regio. Bij die aanslag verloren twee mensen het leven: de Mexicaanse mensenrechtenactiviste Betty Cariño en de Fin Jyri Jaakkola.
 
Omar Esparza, mensenrechtenactivist en echtgenoot van Betty, was onlangs in Brussel. Hij vroeg aan de Europese Unie om druk uit te oefenen op de Mexicaanse regering om de aanslag te onderzoeken en de verantwoordelijken te straffen.  Esparza vroeg het Europese Parlement ook bescherming om een tweede konvooi te organiseren en om een internationale observatiemissie naar Oaxaca te sturen.  De mensenrechtenorganisaties willen de steun van Europa om te komen tot een onderhandelde oplossing voor de aanslepende conflicten tussen de overheid en de gemeenschappen die autonomie willen.

Hadden jullie zich aan zo’n aanslag verwacht?

We wisten wel dat het een gevaarlijke onderneming was maar dachten dat de autoriteiten in volle verkiezingstijd zoiets niet zouden durven. De gemeenschap van San Juan is al zeven maanden belegerd en leeft in afzondering. Wanneer de vrouwen de gemeenschap willen verlaten om boodschappen te doen, worden ze bedreigd, verkracht, achtervolgd. En de staat, de gouverneur, doet helemaal niets. Hij zegt dat het gaat om een conflict tussen armen. Het konvooi had medicijnen bij en voedsel, en was vooral een symbool van solidariteit. Ook enkele afgevaardigden van de autoriteiten van Oaxaca maakten deel uit van de delegatie. Niettemin was er een hinderlaag opgesteld en werd er op de karavaan geschoten.  We konden minstens 300 kogelgaten tellen.

Waarom zo’n humanitaire karavaan?  
We willen de band met de gemeenschap niet verbreken en willen het proces steunen waarbij de gemeenschappen opkomen voor hun rechten.  Het kan niet zijn om telkens weer zo vernederd te worden. Wij behoren tot deze grond, wij zijn de originele eigenaars en willen die inheemse rechten verdedigen.
Weten jullie wie die aanslag pleegde?
Het gaat om een groep die in 1994 door de gouverneur werd opgericht, onder de naam “Eenheid voor het sociaal welzijn van de Triqui-regio”, met als doel de protesten te smoren. Het was ontstellend om te zien hoe die mannen op het konvooi konden schieten, terwijl een halve km verder de politie toekeek en niets ondernam. 
Hoe is de relatie tussen San Juan en de deelstaatregering van Oaxaca?
Die relatie is erg gespannen. Veel gemeenschappen in deze regio zijn in de loop van de geschiedenis altijd gemarginaliseerd geworden door een elite die de macht onder elkaar verdeelt:  de politieke elite, de maffia en de georganiseerde misdaad die samen de controle in handen houden.  Maar het volk verzet zich hiertegen. Op 20 januari 2007 kozen de bewoners van San Juan Copala voor autonomie, als antwoord op die historische conflicten, waarbij arme gezinnen door lokale potentaten - de “caciques”- van hun grond worden verdreven. Wanneer boeren van San Juan naar de markt gaan om hun koffie of producten van het land te verkopen, worden ze geslagen, hun koopwaar wordt afgenomen.  Het racisme jegens de inheemse bevolking is echt heel diep geworteld. Ze zeggen dat de indianen dom zijn en stinken en niet tot dialoog in staat zijn. Het antwoord van de gemeenschappen daarop is politieke organisaties oprichten, zoals de zapatisten of andere vormen van verzet.

Levert die eis voor autonomie een valabel toekomstperspectief? 

Wij kunnen ons bestaan niet langer laten afhangen van een staat die geen enkele garantie biedt voor onze gemeenschappen, die geen antwoord biedt op onze vragen of onze noden, waar de financiële middelen voor ondersteuning nooit toekomen. Het conflict met San Juan is in 2006 opengebarsten maar de wortels ervan zijn heel oud. Oaxaca telt 571 dorpen waar in hoofdzaak inheemsen wonen.  In die dorpen leeft er een heel sterke cultuur van besturen volgens  “gebruiken en gewoontes” en een geschiedenis van conflicten met de overheid die die culturele traditie niet aanvaardt. Die lokale overheid heeft zich altijd erg arrogant en racistisch opgesteld ten aanzien van de gemeenschappen en de inheemse cultuur. Heel vaak weten ze die gemeenschappen niet eens te situeren.  Sommige dorpen liggen wel op twee dagen stappen. Er is in Oaxaca een geweldige sociale ongelijkheid tussen die traditionele gemeenschappen en de zogenaamde “ontwikkelde” samenleving. Omwille van dit racisme en gebrek aan erkenning, klinkt die roep om erkenning van de rechten van de gemeenschappen steeds sterker. Het volk van Oaxaca is een volk dat die sociale strijd in zich draagt, een volk dat niet wil uitgesloten worden; dat opkomt voor zijn rechten.

Het heeft geen zin een staat te hebben die niet omkijkt naar zijn burgers. Als die alleen maar dient om ons te controleren en op te leggen voor wie we moeten stemmen, kunnen we het beter zonder stellen.

Het heeft geen enkele zin om ons door een staat te laten besturen, die enkel dient om ons te controleren en te zeggen op wie we moeten stemmen. Vandaar de effectieve breuk in 2007.

Is San Juan de enige gemeenschap die gaat voor autonomie?

Er zijn heel veel verschillende processen aan de gang vandaag waar mensen autonomie vragen. Het gaat om vormen van verzet die je overal in Latijns-Amerika terugvindt. Het is een reactie op een geschiedenis van racisme, discriminatie, achterstelling, intimidatie en agressie door paramilitaire groepen. 
 
In de regio situeert zich ook het moderniseringsproject Plan Puebla Panama. Is er enig verband met de agressie tegen de gemeenschappen?
Al de deelstaten van zuid-Mexico zitten hierin begrepen. Zowel in Oaxaca als in Guerrero en in Chiapas worden megaprojecten opgericht, megabedrijven, commerciële netwerken voor bevoorrading van voedsel, wegen. Enkel in Oaxaca werden 120 000 ha in concessie gegeven voor mijnbouwprojecten, heel vaak zonder dat de gemeenschappen waar die concessies zich situeren, van iets weten.
Hetzelfde gebeurt met de grote windmolenprojecten. Europese – vooral Spaanse- bedrijven komen en investeren in de grond. De Mexicaanse regering schrikt er niet voor terug de grondwet te wijzigen, opdat de investeerders zonder veel moeilijkheden die gronden in handen kunnen krijgen. 

U bedoelt gemeenschapsgronden? 

In Mexico bestaan er verschillende vormen van grondbezit. Er is de “gemeenschapsgrond” die behoort aan de gemeenschap als zodanig. Maar er is ook het “ejido”, een verworvenheid van de Mexicaanse revolutie van 1917.  Het is een sociale grond, toegekend aan de families maar zonder dat ze die kunnen verkopen.  Ze kunnen die wel doorgeven. Maar het is altijd een strijd geweest om die rechten ook effectief in de praktijk erkend en toegepast te krijgen. Vanaf de jaren veertig van vorige eeuw was er al een hele beweging aan de gang van de grootgrondbezitters om die gemeenschapsgronden terug ongedaan te maken. En vandaag wordt die beweging versterkt en gesteund door de regering die effectief de grondwet heeft aangepast om het ejido af te schaffen. 
Alles is de voorbije jaren geprivatiseerd geworden in Mexico. De regering verkoopt alles en wil investeerders aantrekken in de petroleumsector, de mijnbouw, telecommunicatie , water en elektriciteit. Men kijkt ook naar Europese investeerders in die domeinen.  In San Juan dreigen vijfentwintigduizend families van hun grond verdreven te worden voor een stuwdam die daar moet komen. Maar de gemeenschap vecht terug.

Wat kan Europa doen? Wat vraagt u aan de EU?

Op de eerste plaats gerechtigheid, voor mij, mijn familie en de mensen van Oaxaca. We willen ook dat deze aanslag onderzocht wordt, dat de regering iets onderneemt. We zijn naar hier gekomen om de  internationale solidariteit aan te spreken. We willen dat publiek wordt getoond wie achter die aanslag zit, wie voor de wapens zorgt. Als de internationale gemeenschap dit allemaal laat gebeuren, is de kans groot dat gevallen zoals de staatsgreep in Honduras zich herhalen.