Investeren in het buitenland: nieuwe spelers, dezelfde spelregels

Op woensdag 26 juni verschijnt het Wereld Investeringsrapport van de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD). Professor aan de Universiteit Antwerpen, Daniel Van Den Bulcke, lichtte het lijvige document door. De publicatie toont de grote globale trends van buitenlandse directe investeringen (FDI). Deze investeringen daalden met 18 procent tussen 2011 en 2012. Dit jaar wordt dezelfde trend voorspeld.

Naar gewoonte behandelt het rapport ook een specifiek thema. Dit jaar zijn dit de zogenoemde ‘globale waardeketens’. Het productieproces heeft zich geleidelijk aan volledig opgesplitst. De maken van het product en het realiseren van toegevoegde waarde in de keten gebeurt gespreid over de hele wereld.

Meeste geld naar opkomende economieën

Opmerkelijk is dat de opkomende en ontwikkelende economieën voor het eerst meer buitenlandse investeringen aantrokken dan de ontwikkelde landen. Hun aandeel steeg de laatste jaren explosief naar een 52 procent in 2012. China is nu de grootste ontvanger van buitenlandse investeringen, na de Verenigde Staten.

Ontwikkelende landen zelf investeren ook steeds meer in het buitenland, met China als de derde grote investeerder in 2012. Een andere tendens is dat met de opmars van China het aantal investerende staatsbedrijven toenam. Verder voorspelt het rapport in de toekomst meer regionale en minder bilaterale overeenkomsten. Dit komt omdat deze vooral in de jaren ’80 werden afgesloten en de komende jaren ten einde lopen.

Transnationale bedrijven zwaaien de plak

Bij het in kaart brengen van de buitenlands investeringen, zijn de multinationals of Transnationale Bedrijven (TNC) de grote winnaars. Hun rol is hierin gigantisch want ze vertegenwoordigen maar liefst 80 procent van alle buitenlandse investeringen. Deze multinationals kunnen vele vormen aannemen. Ze onderhouden handelsrelaties met andere onderdelen van het productieproces en kunnen zo hun invloed laten gelden. Belastingparadijzen zoals de Kaaimaneilanden blijven het goed doen en werden in 2012 zelfs zes keer groter.

Slechts een vierde van de buitenlandse investeringen in 2011-2012 waren begeleid van restrictieve maatregelen en gingen uit van een overheid, drievierde van de maatregelen lag in de lijn van een verdere liberalisering van de markt. Overheden werden sinds 2000 iets selectiever voor buitenlandse investeringen in hun economie.

Voordelen en schaduwzijden

Buitenlandse investeringen hebben een grote impact, op de eigen maatschappij en op die van het land waar men investeert. Globale productieketens kunnen een positieve invloed op een economie hebben. China en Singapore klommen zo succesvol vele trappen hoger op de ladder. Anderzijds zorgt het opdelen van het productieproces er voor dat de winst vaak niet in het eigen land geboekt wordt. In sommige landen zijn alle grote ondernemingen in buitenlandse handen.

Zijn multinationals verantwoordelijk voor de activiteiten in hun exporterende landen? Als er al controle wordt uitgevoerd, gebeurt dit enkel voor activiteiten die direct gelinkt zijn aan het bedrijf. Een groot probleem is als onderdelen van het proces zelf activiteiten uitbesteden, die niet gecontroleerd worden.

Bedrijven zijn steeds op zoek naar competitiviteit. Daarom besteden ze steeds vaker grote delen van het productieproces uit in het buitenland. Ze hebben doorgaans geen actieplan over hoe er moet worden omgegaan met sociale of milieueffecten van hun investering. Vele van deze effecten worden niet in de prijs berekend. Jaarlijks worden steeds meer kilometers afgelegd om het productieproces uit te voeren. Pogingen om informatie over deze effecten in te winnen of zelf voorwaarden te stellen aan investeringen zijn steeds vrijwillig. Zoals Apple deed met haar productieproces in China. Ngo’s zijn momenteel de enigen, op enkele overheden na, die de activiteiten van transnationale bedrijven in de gaten houden en zo’n houding kunnen afdwingen.

Tot een globale overeenkomst komen is erg moeilijk. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) is zo goed als afwezig in dit verhaal. De enige uitzondering is het VN Global Compact: ’s werelds grootste en vrijwillige initiatief ter verantwoording van bedrijven. Sociaal en milieubeleid staan centraal. Het pact heeft belangrijke beperkingen: er is geen sanctiemechanisme, deelnemen is niet gebaseerd op vooruitgang en het heeft ook bedrijven toegelaten met dubieuze activiteiten.

Made in Bangladesh

Begin juni stortte een kledingfabriek in Bangladesh in waarbij meer dan 1000 mensen het leven lieten. De Bengalezen werkten er aan kleren voor grote bedrijven als Gap, Primark en H&M. Dit incident is waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg. Het rapport oppert dan ook dat beleid nodig is opdat productieketens voor een duurzame ontwikkeling zorgen.

De afgelopen dagen werden door sommigen van deze bedrijven eerste stappen gezet naar het opstellen van internationale regels. Er komen naderhand ook meldingen die dit optimisme temperen: zo blijkt dat Amerika’s grootste winkelketen Wal-mart in 2011 een lijst opstelde van 200 gebande fabrieken en dat de keten er toch leveringen van aanvaardde. Dit is een teken aan de wand dat monitoring een groot probleem kan zijn.