Iraakse kunstenaars: 'Ook de mensen zijn kapot'

Fotograaf Karim Abraheem
De twee gezichten van Irak
door Christiane Mukendi
Karim Abraheem is een Brusselse fotograaf van Iraakse afkomst. Drie jaar geleden trok hij naar Irak om het dagelijkse leven te fotograferen. Het resultaat wordt deze week tentoongesteld in het Antwerpse kunstencentrum Monty.
In uw fotografie focust u op het het dagelijks leven in Irak. Zelf bent u politiek geëngageerd. Waarom maakt u geen gebruik van uw fotografie om de politieke boodschap over te brengen?
Irak heeft zijn momenten van droefheid en oorlog maar kent ook rustige periodes. Kinderen die naar school gaan bijvoorbeeld, of mensen die een moskee bezoeken, het dagelijkse leven dus. Dat is een menselijk thema dat je wereldwijd terugvindt. Het geweld in Irak is overigens relatief. Bagdad is gevaarlijk, in vergelijking met Amarah mijn geboortestad. Dat zijn de twee aspecten van Irak. Enerzijds heb je het geweld en de bomauto’s, anderzijds gaat het dagelijks leven door ondanks de ellende en de risico’s. Dat tweede aspect wil ik tonen want het biedt hoop voor Irak.
U trok het laatst naar Irak tijdens eerste parlementsverkiezingen in 2005. Welke stemming trof u aan onder de bevolking?
In 2004 slaagde ik er nog in om naar Bagdad te reizen. Toen ik in 2005 terugkeerde tijdens de parlementsverkiezingen, was de sfeer al gespannen. Ik zat opgesloten in mijn stad, de bewegingsvrijheid was erg beperkt. Ik voelde dat het de start zou betekenen van de burgeroorlog. Amarah is een sjiitische stad. De spanningen lopen tussen de aanhangers van [de radicale sjiietische leider] Moqtada al Sadr en de voorstanders  van [Al Sadr’s rivaal] Abdul Aziz Al Hakim. Elk gezin in Amarah heeft daardoor minstens één kalasjnikov-geweer in huis. Toch is Amarah tot op vandaag behoorlijk rustig gebleven.
Hoe ziet u de  toekomst van uw geboorteland?
Ik ben bang. De buitenlandse invloed in Irak is groot, Iran is erg machtig in mijn land. Ook de invloed van de islamisten neemt toe. Zij hebben de eigenlijke macht en ze hebben milities. Het is makkelijk voor een imam om de bevolking te beïnvloeden en hun dagelijkse zorgen te doen vergeten. Ik erger mij aan de manier waarop de radicale islamisten de islam durven misbruiken. Ik hou van het multicultureel Irak en niet van de sektarische verdeeldheid, de burgeroorlogen en de jihadi’s die het land vandaag verdelen. Wat in Irak gebeurt, maakt mij zo kwaad. Irak zit politiek, humanitair en economisch aan de grond. Het land verdient jaarlijks meer dan vijftig miljard dollar, maar kampt met miljoenen vluchtelingen en armen.
Bent u van plan op korte termijn terug te keren naar Irak?
Neen, daarvoor is mijn  bewegingsvrijheid in Irak te beperkt geworden. Ik zou niet meer vrij kunnen fotograferen of mensen interviewen. Mijn familie en vrienden vragen mij overigens om niet meer terug te keren naar Amarah omdat de spanningen erg gespannen zijn. Ik hoop echter wel om met de Iraakse vluchtelingen in Syrië en Jordanië te kunnen spreken en hen te fotograferen. Mijn foto’s laten ruimte voor hoop.

Dichter Salah Hassan
‘Ook de mensen zijn kapot’
door Diana Grasso
Salah Hassan, dichter, schrijver en theatermaker, publiceerde een hele reeks boeken en artikels waarin hij kritisch terugblikt op het voormalige dictatoriale regime van Saddam Hoesein en de oorlog in Irak. In zijn werken staan de oorlog in Irak en het dagelijkse leven van de inwoners in Bagdad centraal.
Hassan vluchtte in 1991 weg uit Irak nadat hij er de nationale poëzieprijs had gewonnen met  het gedicht De asse van het witte boek. Hierin sprak hij zijn ongenoegen uit over het dictatoriaal regime van Saddam Hoessein en de gevolgen voor de bevolking. ‘De burgers hadden de kans niet meer om een eigen identiteit te ontwikkelen onder Saddams bestuur. Toen ik mijn gedicht had voorgedragen voor het grote publiek, begrepen ze mijn stelling. Enkele dagen na mijn voordracht belde een vriend, die werkte voor het ministerie van Cultuur. Hij zei dat er een reportage over mij circuleerde en als de minister van Cultuur die in handen kreeg, het mijn leven zou kosten. Hij adviseerde me zo snel mogelijk het land te verlaten. Ik vluchtte naar Jordanië en in 1995 verleende Nederland me politiek asiel. Mijn vrouw en vier kinderen heb ik meegesmokkeld’, vertelt Hassan.
Sinds Hassan in Nederland woont, is hij nog drie keer in Irak geweest, ook kort na de inval van de Amerikanen. ‘Niet alleen is het land kapot, ook de mensen. Toch doen ze er alles aan om bezig te blijven. Ondanks de vrees voor een aanval, gaan ze toch nog werken.’ Hij zegt dat de sjiieten in het zuiden de oorlog als een bevrijding zien en de soennieten in het noorden het als een bezetting van het land ervaren.
De artiest is tevreden dat het regime van Saddam Hoessein omver geworpen is en hoopt dat de oorlog in Irak stopt. ‘De dictator is weg maar nu zitten we met de oorlog. Door deze twee gebeurtenissen hebben Irakezen geen eigen identiteit meer. Ik hoop dat Irak ooit nog eens de kans krijgt om zijn land zelf op een deftige manier te besturen. Irak is altijd het slachtoffer geweest van bezettingen.’