"Iraakse politici zijn helemaal niet intelligent"

De relaties tussen de sjiitische premier Nuri Maliki en zijn belangrijkste politiek rivalen van het Iraqiya-blok, zijn al langer gespannen maar bevinden zich nu klaarblijkelijk onder het vriespunt. Iraqiya, een alliantie van soennieten en sjiieten, boycotte tot voor kort het kabinet omdat het zich buitengesloten voelde van belangrijke regeringsposten. Iraqiya protesteerde ook tegen het besluit dat de premier in december nam om de soennitische vicepresident Tarek Hashemi te arresteren. Hashemi wordt ervan verdacht dat hij tijdens de burgeroorlog betrokken was bij terreurmilities.

De vicepresident ontvluchtte Bagdad in de veronderstelling dat hij geen eerlijk proces zou krijgen. Hij kreeg onderdak in de semiautonome Koerdische regio, wat dan weer extra spanningen geeft tussen de Koerden en het Maliki-front. Dat dit dossier nu wordt opgerakeld, is voor soennieten een duidelijk politiek gekleurde zet van Maliki. Die gedraagt zich meer en meer als een potentaat, vinden critici. ‘Het is aan Maliki om de verzoening in te zetten’, klinkt het bij Iraqiya. Eerder riep president Jalal Talabani op tot een nationale conferentie om de crisis op te lossen.

Waar komt dit dossier tegen Hashemi ineens vandaan?
Faleh Abdeljabbar: ‘Het dossier dat tegen Hashemi geopend werd, is intussen drie, vier jaar oud. De feiten dateren van 2006, 2007. Veel islamistische soennitische leiders zoals Tarek Hashemi stonden met één voet in het politieke proces en met één voet in de gewapende milities. Dat probleem van verregaande dualiteit werd opgenomen in de nationale verzoeningsinspanningen. Het dossier werd nu opnieuw opgerakeld als inzet in de interne strijd om politieke macht.’

Wat wint premier Maliki hierbij?
Faleh Abdeljabbar: ‘Maliki presenteert zich als de grote beschermer van het sjiisme, en hij wil die rol helemaal voor zichzelf behouden. Zijn strategie van law and order en de strijd tegen het Mahdi-leger bezorgde hem bij de provinciale en gemeentelijke verkiezingen in 2009 en de parlementaire verkiezingen in 2010 enorme populariteit.’

‘Enerzijds heeft Maliki zijn sjiitische bondgenoten aan de kant gezet en anderzijds probeert hij zijn politieke rivalen, Iraqiya, te verdelen. Hashemi behoort tot de islamistische groep van Iraqiya. Zijn coalitiepartner, Allawi, de leider van de sjiitische-seculiere fractie van de groep, werd overigens ook al door Maliki aangevallen. Maliki blokte de start van een Nationale Raad voor Strategisch Beleid die Allawi zou voorzitten. En juist drie dagen nadat de Amerikaanse troepen zich terugtrokken uit Irak, stuurde Maliki zijn vice-premier Saleh Mutlaq, de leider van het baathistische blok van Iraqiya, wandelen.’ (baathisten zijn leden van de voormalige baath-partij van Saddam Hoessein, td)

‘Kortom, Maliki heeft wel degelijk een grote crisis veroorzaakt, spijtig genoeg ontbreken de antwoorden: de huidige Iraakse politieke leiders zijn geen goede tactici. Integendeel, ze zijn helemaal niet intelligent.’

Kan Maliki met andere woorden zichzelf in stand houden?
Faleh Abdeljabbar: ‘Maliki slaagt er voorlopig nog in iedereen rond zich te scharen. En hij zette Alawi bijvoorbeeld wel degelijk schaakmat, toen die het recht opeiste dat Iraqya de minister van Defensie zou afvaardigen. Alawi slaagde niet in zijn tegenoffensief, die Maliki’s  veiligheidsdossier aanviel. Volgens Alawi voerden de veiligheidsdiensten onder Maliki een ware terreurcampagne tegenover politieke opposanten en onschuldige burgers. Maliki benoemde tenslotte –zonder voorgaande consultatie– één van Iraqiya’s mensen als nieuwe minister van Defensie. Alweer een poging om verdeeldheid te zaaien.’

‘Alleen begint zijn dictatoriaal gedrag zich nu tegen hem te keren. Hij bezorgde Iraqiya eerder een gemeenschappelijk doel dan verdeeldheid. Recent verlegde hij zijn focus op de baathisten, tegen wie hij de ene na de andere complottheorie verspreidt. Volgens hem willen de baathisten een coup plegen, wat nonsens zijn. Als bewijsmateriaal gebruikt hij de websites van baathisten in ballingschap die inderdaad dagdromen over de terugkomst van het baathisme. Ze bestaan wel degelijk, maar zijn te verwaarlozen.’

“Maliki heeft wel degelijk een grote crisis veroorzaakt. Spijtig genoeg ontbreken de anwoorden.”

Is het dan allemaal echt zo onschuldig?
Faleh Abdeljabbar: ‘In Irak zelf heb je veel soennieten die samenwerken met de regering. Iedereen weet dat een militaire confrontatie geen slaagkansen heeft. De soennieten zijn te zwak. Het Iraaks leger vandaag is een totaal nieuw leger geworden. Het korps zelf is gemengd samengesteld: Koerden, sjiieten en soennieten. Maar tien van de veertien divisiecommandanten zijn direct benoemd door Maliki, met een korte lijn naar de sjiitische geestelijke leiders.’

‘Natuurlijk zijn er nog een paar fossielen van het oude leger en zijn er de milities. Waar behoorlijk mee gespot wordt in Irak, is de veiligheidsstaf rond Maliki, die stevig gevuld is met Maliki-getrouwe baathisten. Willen die dan ook een staatsgreep?’

Het aantal bijzonder bloedige aanslagen in Irak, vooral in sjiitische wijken, steeg. Wie zit daar achter?
Faleh Abdeljabbar: ‘Het gaat voornamelijk om splintergroepen van Al Qaeda en die-hard baathisten. Veiligheidsexperten schatten dat het gaat om 5000 mensen. Dat is geen kleine groep, als je weet dat je met honderd man een heel land kan destabiliseren. Voor Al Qaeda, die gelooft dat soennisme zal zegevieren in de islamitische wereld en dus in de hele wereld, is iedereen die niet met hen is, een kaffer die geëlimineerd moet worden.’

‘Voor Al Qaeda is dit een eeuwige oorlog, waarvoor ze steun krijgen van netwerken uit Afghanistan en Pakistan, en Marokko en Algerije. Ze kunnen bogen op financiële steun van een wereldwijd netwerk van welvarende mensen die hen steunen en hebben hun “eigen middelen” via bankovervallen en ontvoeringen. De baathisten hebben een andere agenda. Ze willen de hervestiging van het ouder regime, full stuff, ze malen niet om de rest, ze geven niet om ideologie en islam. Ze zijn niet gek op de sjiieten, maar zijn eigenlijk in wezen seculier.’

Hoe vertaalt de politieke crisis zich in de geest van het volk?
Faleh Abdeljabbar: ‘De helft van de bevolking ziet weinig reden tot angst, de andere helft vindt dat de situatie in hun land explosief is. Maliki speelt heel erg met die angst voor een terugkeer naar het verleden, die door de sjiitische klerikale klasse en de islamisten gedeeld wordt. Door die angst op te pompen, wil Maliki zichzelf profileren als diegene die de sjiieten beschermt tegen de terugkeer van het baathisme. Gevolg: de sjiitische islamisten bashen nu het ganse soennisme.’

Wat is momenteel de grootste uitdaging?
Faleh Abdeljabbar: ‘De nieuwe strijd is economie. Irak is enkel een olieverkopende winkel, waar ook de sektarische conflicten om draaien. Wat we nodig hebben is een markteconomie. In 2003 hadden we 1,3 miljoen staatsambtenaren, inbegrepen leger en veiligheidsdiensten, op een moment dat de Iraakse bevolking 22 miljoen hoofden telde. Nu hebben we een bevolking van 30 miljoen, een stijging van 30 procent, en het aantal staatsambtenaren bedraagt ongeveer 5 miljoen. Dat is bijna een verviervoudiging. Dat is onhoudbaar.’

‘Bijna iedere Irakees –mannelijk, vrouwelijk– verwacht een job aan de staat, wanneer hij of zij afstudeert omdat er elders geen job te vinden is. Dat zet heel veel druk op de samenleving en beïnvloedt zeker de spanningen tussen de gemeenschappen.’

Dat klinkt allemaal behoorlijk pessimistisch voor de toekomst van Irak.
Faleh Abdeljabbar: ‘Het stemt me wel zeker droevig dat we dit hadden kunnen vermijden als we intelligente politici hadden gehad. Irak is een zeer complex land met heel veel verdeeldheid, ook binnen de verschillende gemeenschappen. Toch ben ik niet pessimistisch, om de simpele reden dat er geen enkele groep is die aan de macht kan blijven door zichzelf te isoleren. Dat is de basisconditie, die op zichzelf geen democratie zal brengen, maar die zal voorkomen dat er opnieuw een dictatuur geïnstalleerd wordt.’

‘Er moet een werkbare balans gevonden worden tussen de verschillende groepen. Wanneer en hoe dit bereikt zal worden, geen idee. Maar Irak is intussen al opgeschoven van gewelddadige naar politieke confrontatie. Dat is een grote stap voorwaarts.’