Iraanse hervormingsgezinden zoeken kandidaat (analyse)

In 2009 domineerde de Groene Beweging nog de krantenkoppen, toen de bevolking massaal de straat opging om te protesteren tegen de uitslag van de verkiezingen. De hervormingsgezinde kandidaten Mir Hossein Mousavi en Mehdi Karroubi delfden het onderspit. Ze werden onder huisarrest geplaatst.

Sindsdien is situatie ingrijpend veranderd. De laatste ronde van sancties heeft de middenklasse zwaar getroffen. Iran raakt zijn olie maar moeilijk kwijt en de militaire spanningen in de Golf lopen op. Ook de zaak-Syrië speelt een rol: Iran steunt het regime-Assad, maar dat staat onder toenemende druk.

Herstel

De vraag is in welke mate de hervormingsgezinden zich kunnen herstellen van de harde aanpak die volgde op de protesten in 2009. “De hervormingsgezinde beweging is op een muur gebotst “, zegt Irandeskundige Hasan Al-Omari. “De leiders van de Groene Beweging zijn ofwel in de gevangenis, ofwel onder huisarrest of in ballingschap. Daardoor kunnen ze niet communiceren met hun aanhangers. Sociale media zoals Facebook en Twitter worden gecontroleerd in Iran.”

Bovendien worden vraagtekens gezet bij de integriteit van de hervormingsgezinden. “Het is een beweging die een aantal grote concessies heeft moeten doen”, zegt Roxane Farmanfarmaian, politiek analist en Irankenner aan de Universiteit van Cambridge. “Dat heeft de focus van de beweging en zelfs de ideologische oriëntatie fundamenteel veranderd.”

Zo krijgt de hervormingsgezinde en voormalige president Mohammad Khatami, die niet meedeed in 2009, zware kritiek in de blogosfeer. Hij wordt er geregeld van beschuldigd mee te werken met de hardliners. Khatami is een van de hervormingsgezinde figuren die opriepen tot verzoening met de partij van Ayatollah Ali Khamenei. “De hervormingsgezinden hebben zo sterk geleden als beweging dat ze hun allianties noodgedwongen moesten verschuiven, en daardoor niet meer representatief zijn voor de Groene Beweging”, zegt Farmanfarmaian.

Volgens Omari zitten de hervormingsgezinde leiders tussen twee vuren. Er zijn de hardliners in eigen land die hen berecht willen zien voor opruiing in verband met de protesten in 2009. Aan de andere kant zijn er de hervormingsgezinden in ballingschap, die juist eisen dat ze een sterk standpunt innemen.

Als Khatami zelfs maar de mogelijkheid van zijn kandidaatschap oppert, zoals op 20 juli, is het antwoord van het establishment keihard. De dag na zijn speech in Esfahan noemde Hamid Reza Moghadamgar van de Revolutionaire Garde de hervormingsgezinden “extremisten” en beschuldigde hij ze van “verraad.”

Geen leiders nodig

Maar heeft de hervormingsgezinde beweging wel leiders nodig? Ali Mazrooei, hoofdredacteur van de hervormingsgezinde online publicatie Rahe Sabz (Het Groene Pad), denk van niet. Hij noemt de beweging zowel sociaal als politiek. “Het is een horizontale beweging”, zegt Mazrooei. “Het is een erg brede beweging, en iedereen binnen die beweging leidt ook.”

Het blijft nog te bezien of de beweging erin zal slagen om een kandidaat klaar te stomen voor de verkiezingen. “Er zijn twee discussies nodig”, zegt Mohammad Shariati, voormalige adviseur van Khatami. “Eerst de discussie of er een kandidaat naar voren geschoven moet worden en vervolgens wie dat moet zijn”. De eerste discussie, zegt hij, kan niet gevoerd worden door een gebrek aan persvrijheid, en door het groot aantal prominenten in de gevangenis of onder huisarrest.

En zelfs als er een kandidaat naar voren geschoven wordt, is het nog maar de vraag of die ook goedgekeurd wordt door de Raad van Beschermers, een overheidsorgaan dat de kandidaten groen licht moet geven.

Er zijn ook meer optimistische geluiden te horen bij de beweging. Mazrooei bijvoorbeeld wijst erop dat er nog altijd hard wordt opgetreden tegen de hervormingsgezinden, en dat ze dus nog steeds een bedreiging vormen voor de regering. “De overheid weet dat, als ze bevrijd worden, ze het volk kunnen leiden”, zegt hij. “Er is hoop, omdat ik denk dat de meerderheid in Iran niet tevreden is en wacht op een gelegenheid om de situatie te veranderen.”

Wanneer die gelegenheid zich voordoet, is nog maar de vraag. “Op dit moment zit de situatie muurvast”, zegt Farmanfarmaian. Dat ligt niet zozeer aan de interne politieke situatie. “Iran beleeft internationaal een van de moeilijkste periodes sinds de revolutie. Het is tijd om bruggen de bouwen in de regio, te stoppen met schaduwoorlogen en dat soort dingen. En het land heeft behoefte aan een president die daartoe in staat is.”

Geen revolutie

Vreemd genoeg lijkt Ahmadinejad zelf zich meer en meer als hervormingsgezinde kandidaat te willen profileren. Hij heeft afstand genomen van de hardliners die hem aan de macht brachten, en vecht regelmatig een politiek robbertje uit met Khamenei.

Maar volgens Omari zien veel Iraniërs Ahmadinejad niet als oppositiefiguur. “Hij wordt vooral gezien als de bron van economische problemen en de vernieler van Irans prestige”, zegt hij. Ook Mazrooei ziet in de tactiek “een spel, geen politieke daad.”

Als de beweging geen kandidaat naar voren kan schuiven en demonstraties onmogelijk blijken, rest de beweging enkel nog geduld. Er wordt onder meer gedacht aan een denktank, die zich moet richten op een strategie van vreedzame verandering.

“De bevolking in Iran wil geen revolutie”, zegt Mazrooei. “Ze wil het systeem niet veranderen zoals in Libië of de weg van Syrië opgaan. De Iraanse bevolking heeft al een revolutie meegemaakt en dat wil ze niet opnieuw. Iraniërs hebben geduld en ze hebben een stem. Ze wachten af.”