Iran profiteerde niet van de voorbije olie-hausse

De Iraanse onrust en de strenge overheidsrepressie tegenover demonstrerende opposanten, maken Iran er in het buitenland niet populairder op. En dat was nu net een van de grote verzuchtingen van de oppositie: Iran uit het diplomatieke en economische isolement halen.

De tegenstanders van de huidige president Ahmadinejad hekelen vooral zijn economische wanbeheer van de voorbije jaren. De periode van hoge olieprijzen en de daaraan gekoppelde hoge olie-inkomsten ging totaal voorbij aan de Iraanse bevolking, zeggen analisten.
‘De Iraanse economie is in een echt rampzalige staat, terwijl ze net in een comfortabele positie had moeten zitten’, zegt Gerd Nonneman, professor Internationale Betrekkingen en Golfstudies aan de Britse universiteit van Exeter.’ De olie-hausse bracht Iran honderd miljard dollar extra inkomsten op. Dat geld is verdwenen, deels naar ad hoc cadeautjes van Ahmadinejad tijdens zijn reizen doorheen het land, deels naar zijn verkiezingsschatkist. Van zijn beloofde economische en sociale hervormingen heeft hij niets terechtgebracht.’
Met andere woorden, Iran heeft zich nauwelijks voorbereid op de lagere olieprijzen van vandaag. Over het economische model van Iran is men dan ook snel uitgepraat. De Iraanse economie wordt gekenmerkt als zeer eenzijdig, te afhankelijk van olie alleen. De meeste economische activiteiten staan onder staatscontrole, en er is nauwelijks ruimte voor groei van de privé-sector. De informele sector regeert, en corruptie en een tekort van goederen zijn schering en inslag. De ontdekte Iraanse oliereserves zijn goed voor 135 miljard vaten, waarmee Iran als olieproducent na Rusland en Canada komt. De olieproductie zelf was in 2008 goed voor 4,1 miljoen vaten per dag, waarvan 2,4 vaten per dag voor export bestemd waren. De belangrijkste gas- en olieafnemer is China -Iraanse olie is goed voor vier procent van de Chinese olie-import. Japan, Turkije, en Europese landen als Nederland, Italië en Frankrijk zijn ook belangrijke importeurs van Iraanse gas en olie.

Amerikaanse boycot

De Verenigde Staten riepen in 1995 een handels- en investeringsban uit tegen Iran, een boycot die sindsdien jaarlijks hernieuwd wordt. De ban laat nog wel ruimte aan Amerikaanse bedrijven om te investeren, en de VS voeren nog wel Iraanse producten in als noten, gedroogd fruit, tapijten en kaviaar, goed voor 102 miljoen dollar in 2008. Iran zelf importeerde voor 683 miljoen dollar aan tarwe, medicijnen en tabaksproducten. Maar de ijskoude diplomatieke betrekkingen tussen Teheran en Washington zetten een blok voor handel met de VS. En ook belangrijke projecten als de Nabuccopijplijn worden –mede onder Amerikaanse druk-  steeds uitgesteld.

Amerikaanse bondgenoot

Volgens het Internationaal Monetair Fonds bezit Saoedi-Arabië 22 procent van de mondiale olievoorraden. Saoedi-Arabië is Amerika’s derde grootste olieleverancier in 2007 na Canada en Mexico. Het land was in 2007 dan ook de grootste handelspartner van de Verenigde Staten in het Midden-Oosten. Volgens een rapport van de onderzoekscel van het Amerikaanse Congres is de Saoedische export richting VS goed voor 35,6 miljard dollar. De import vanuit de VS naar Saoedi-Arabië –vooral wapens, machines en voertuigen- komt neer op 7,8 miljard dollar. Ter vergelijking, voor Israël –de tweede belangrijkste Midden-Oostenpartner van de VS– bedraagt de export 20,8 miljard.

Crisis

Saoedi-Arabië beschikt op dit moment over de grootste oliereserves in de wereld, goed voor 262,6 miljard vaten. De olie-hausse die van 2002 tot midden 2008 duurde, legde de zes lidstaten (Saoedi-Arabië, Bahrein, Oman, Koeweit, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten) van de GCC geen windeieren. Olie-inkomsten bedroegen meer dan het dubbele van de gemiddelde inkomsten van de vijf jaar die deze gouden periode voorafgingen.
Door de energiecrisis daalde de productie van ruwe olie echter van 9,7 miljoen naar 8 miljoen vaten per dag, en daalden de olieprijzen aanzienlijk.

Volgens Nonneman hebben Saoedi-Arabië en de andere Arabische Golfstaten echter een redelijk goed ingeschat economisch beleid gevoerd tijdens de voorbije jaren. ‘Ze hebben veel van hun schulden afbetaald en flink wat reserves opgebouwd.’ De Golfstaten hebben dus geleerd van de oliecrisis in 1973, zo lijkt. ‘In de jaren zeventig gooiden de Golfstaten het geld nog langs deuren en ramen buiten. Toen de prijzen kelderden, stonden ze voor enorme problemen. Nu is hun budgettering veel conservatiever geweest. De Golfstaten hebben een olieprijs gebudgetteerd van 50 of 60 dollar per vat, zelfs als de prijzen stegen tot 100 of zelfs 150.’

Economisch diversifiëren

Terwijl de inflatie in 2008 voor Iran 28 procent bedroeg, was dat voor Saoedi-Arabië 10,3 procent (ter vergelijking: voor België bedroeg de inflatie vorig jaar 4, 5 procent).

Anders dan Iran voerde Saoedi-Arabië wel stevige economische hervormingen door, en moedigt Riyad de privé-sector aan. Volgens gegevens van de CIA komt 40 procent van het Saoedische Bruto Binnenlands Product van privé-bedrijven. Saoedi-Arabië diversifieerde ook zijn economie, het wil minder afhankelijk worden van olie-inkomsten door te investeren in sectoren als stroomopwekking, telecommunicatie, de ontginning van natuurlijk gas en petrochemie.

Cijfers: CIA, IMF, rapporten Amerikaans Congres