Jamaicaans patois blijft aan sociaal prestige winnen

De creolentalen van de Caraïben zijn mengvormen van de Europese talen van
de kolonisatoren en de Afrikaanse talen van de slaven. 150 jaar na de
afschaffing van de slavernij gelden ze op de meeste plaatsen nog altijd als
sociaal minderwaardig tegenover het Engels, Frans, Nederlands of Spaans.

In Jamaica is dat niet zo uitgesproken, en dat is grotendeels te danken aan
Louise Bennet-Coverly. Miss Lou is beroemd tot ver buiten Jamaica, in
alle Engelstalige Caraïbische landen. De 83-jarige woont nu in Canada en
kreeg voor haar literair werk in de volkstaal de Order of Merit, de
derdehoogste publieke onderscheiding in haar vaderland.

Miss Lou schreef als dertienjarige haar eerste gedicht in het Jamaicaanse
creools. Aanleiding was een voorval op de tram, waar indertijd een aparte
afdeling achteraan was voor de vrouwen die met manden van en naar de markt
kwamen. pread out yu’self (maak jezelf breed), zei de ene marktvrouw
tot de andere, om te vermijden dat Lou in haar nette burgerkleedjes een
plaatsje zou innemen achter in de tram.

Ik herkende die uitspraak meteen als een vorm van sociaal protest, zegt
de schrijfster, De marktvrouw wilde op die manier protesteren tegen het
feit dat ze apart moest zitten om te vermijden dat ze met haar mand iemands
kousen kapot zou scheuren.

Volgens acteur en komiek Oliver Samuels kwam Miss Lou op een moment dat het
Jamaicaanse volk een stem nodig had. Ze was de eerste om over het lot
van de vrouw te spreken, over politiek en over de werkomstandigheden van de
mensen in de fabriek en op de plantage, zegt Samuels.

Achter de humor zaten bijtende sociale commentaren, die de Jamaicanen
anders hebben doen aankijken tegen hun taal en de sociale verhoudingen,
legt linguïste Kathryn Shieldsbrodber van de Universiteit van de West
Indies uit.

Het patois verovert intussen steeds meer terrein in het publieke leven.
Discussieprogramma’s op de radio bewijzen dat geen enkel onderwerp te hoog
gegrepen is voor de volkstaal. In 1967 verscheen het eerste
Jamaicaans-Engelse woordenboek en de Universiteit van de West Indies
organiseert cursussen over de grammatica van de Jamaicaanse creolentaal.

De positie van de volkstaal in het onderwijs is omstreden. Voorstanders
zeggen dat de leerlingen positiever staan tegenover vreemde talen wanneer
ze vertrouwd zijn met de grammatica en spelling van hun moedertaal. Anderen
vrezen dat het gebruik van het Creools het leerproces van het Engels vertraagt.

In de meeste formele contexten blijft de volkstaal ongepast. Een experiment
van de universiteit wees uit dat klanten die patois spreken slechter worden
bediend. Linguïstiekprofessor Hubert Devonish stelde twee jaar geleden een
grondwetswijziging voor om discriminatie op basis van taalgebruik te
verbieden. Een politieke prioriteit is het voorstel niet geworden, maar de
overheid heeft de universiteit wel gevraagd maatregelen uit te denken om
het gebruik van de volkstaal in het contact met overheidsinstellingen te
promoten.

Veel van deze ontwikkelingen begonnen bij Miss Lou en haar vernieuwende
gebruik van het Creools. Het was niet mijn bedoeling alles te veranderen,
zegt de schrijfster, Ik wilde de mensen gewoon respect leren opbrengen
voor de mensen die deze taal gebruiken.