Japan maakt komaf met loon-naar-leeftijd

Hiroo Nishimura, 57, is hoofd bediening bij een grote restaurantketen. Hij is een hevig tegenstander van het nieuwe salarissysteem in Japan. “Ik begon als ober tegen een laag loon en heb 27 jaar hard gewerkt”, zegt hij. “Ik wil niet dat jongere werknemers meer verdienen dan ik.”

Steeds meer Japanners zijn niet blij dat het traditionele loonsysteem gebaseerd op anciënniteit verdwijnt, tegelijk met de legendarische levenslange werkzekerheid. In bedrijven die het loon laten afhangen van prestaties om de kosten te drukken, raken tegelijk steeds meer mannen van middelbare leeftijd hun baan kwijt. Momenteel is meer een op tien Japanners in die leeftijdsgroep werkloos.

“Japanse werknemers zijn nog niet klaar voor dit systeem”, zegt Toru Nishida van Rengo, de grootste vakbond in Japan. “Het gevaar bestaat dat ze zich tegen het management keren en zo de winst bedreigen. Ons uitgangspunt is dat werknemers niet alleen beoordeeld mogen worden op hun werk. De bedrijfsleiding moet een beleid voeren dat is gericht op een vertrouwensrelatie met de werknemer.”

Gedurende tientallen jaren volgden Japanse bedrijven een model waarbij de belangen van aandeelhouders werden afgewogen tegen die van werknemers. Japanse bedrijven gaven hun werknemers opleidingen en andere mogelijkheden om zich te verbeteren, en de garantie dat ze heel hun leven in het bedrijf konden blijven.

Dat is nu allemaal aan het veranderen. Maar volgens Nishida levert het loon-naar-prestatiesysteem dat de competitie en de motivatie van de werknemers moest opkrikken ook geen goed resultaat. Uit een recente peiling blijkt dat verschillende bedrijven overwegen een specifiek Japans systeem in te voeren dat traditionele werkzekerheid combineert met betere competitiviteit op de wereldmarkt. Voortrekker daarin is Fujio Mitarai, de baas van het camerabedrijf Canon. Mitarai is tegelijk voorzitter van de belangrijkste Japanse bedrijfslobbygroep.

Sinds hij in mei aantrad, voert Mitarai een campagne aan die stelt dat een bedrijfsleider die werknemers afdankt een mislukkeling is. Mitarai en zijn voorganger, Hiroshi Okuda, het aftredend hoofd van Toyota, roepen wel op tot hervormingen die een eind maken aan de rigide loonsopslag naarmate men ouder wordt.

Teamgeest staat hoog aangeschreven in Japan, en ook jongeren zijn er nog steeds fan van. In een opiniepeiling van het Japanse Centrum voor Productiviteit bij werknemers die in mei werden aangeworven zegt meer dan 70 procent dat ze ergens willen werken waar de prestaties gedeeld worden tussen leden van een team. Dat is het hoogste percentage sinds 1997.

“Maar de oude stijl is moeilijk vol te houden voor bedrijven die winst moeten maken naarmate de competitie op de wereldmarkt toeneemt”, zegt Prof. Koichi Ishiyama, zakenexpert aan de Tooin Universiteit. “Het is tijd voor een systeem waarbij individuen meer kunnen verdienen dan hun collega’s, zelfs als ze samen in hetzelfde team werken.” (ADR/MM)