Jeffrey Sachs:"Lage lonen zijn het begin van het verhaal, niet het einde"

 Wie alles wil lezen wat Jeffrey Sachs publiceert, moet daarvoor voltijds vrijgesteld worden. Letterlijk vuistdikke rapporten over de millenniumdoelstellingen voor de Verenigde Naties, rapporten en toespraken voor de Wereldbank en allerlei andere internationale organisaties, essays over globalisering, en zo nu en dan een boek voor het grote publiek.
In Het einde van de armoede legt Sachs uit hoe de wereld een historische omwenteling kan realiseren zonder dat daarvoor een turbulente revolutie nodig is. ‘De rijkdom van de rijke wereld, de mogelijkheden van onze enorme kennis en de afname van het aantal armen die hulp nodig hebben, maken een wereld zonder armoede in 2025 tot een reële mogelijkheid’, schrijft de directeur van het Earth Institute, professor Duurzame Ontwikkeling aan de Columbia University en speciaal adviseur van VN secretaris-generaal Kofi Annan.
Jeffrey Sachs heeft talloze landen en instellingen geadviseerd, waaronder het IMF, de Wereldbank en het Ontwikkelingsprogramma van de VN (UNDP). Hij begeleidde ook de landen uit Oost-Europa en de Sovjetunie in hun overgang naar een kapitalistische economie, maar ontkent dat hij die landen “schoktherapie” aanbevolen heeft.
Jeffrey Sachs: Ik heb altijd geloofd in een gemengde economie, waarbij een sterke staat en een sterke privé-sector naast elkaar bestaan en samenwerken. Na de val van de Muur was er echter sprake van een noodtoestand, met hyperinflatie en in elkaar klappende economieën, waarbij de plannende overheid wegviel en de marktmechanismen nog niet functioneerden.
Dat mijn adviezen wel gewerkt hebben in bijvoorbeeld Polen, Tsjecholowakije en Estland, Slovenië, bewijst dat succes niet alleen met economie te maken heeft, maar ook met geopolitieke realiteiten. Rusland kwam terecht in een politieke orkaan, terwijl de VS er niet van overtuigd waren dat ze dat land moesten steunen. Er werd nog steeds geredeneerd vanuit de idee dat Moskou een vijand was, in plaats van een land dat alle steun verdiende.
U pleit nu voor massale investeringen in de Derde Wereld, onder andere in openbare diensten, om zo snel mogelijk een Grote Sprong Voorwaarts te kunnen maken in ontwikkeling en menselijke waardigheid.
Jeffrey Sachs: De voorbije kwarteeuw is één volgehouden aanslag op de openbare sector geweest. Die aanslag werd aangevoerd door de Verenigde Staten, maar in de begindagen volop gesteund door Groot-Brittannië onder Margaret Tatcher. De structurele aanpassingsprogramma’s die opgelegd werden aan de Derde Wereld, werden nooit teruggeschroefd, ook niet toen het duidelijk werd dat de hele aanpak een mislukking was. Als gevolg van de structurele aanpassingsprogramma’s moeten de armen in derdewereldlanden nu betalen voor diensten die de rijken in de geïndustrialiseerde wereld gratis krijgen.
In de meeste rijke landen zijn gezondheidszorg en onderwijs gratis of zo goed als gratis voor de gebruikers, terwijl het IMF en de Wereldbank nu al twintig jaar proberen de armsten te laten betalen voor die zaken. De armste landen hebben zo goed als géén openbare sector: ze mankeren verharde wegen, elektriciteit, veilig drinkwater, afvalverwerking, riolering, goede gezondheidszorg, bereikbare scholen en landbouwbegeleiding.
In het volle besef dat deze landen een schreeuwende behoefte hebben aan overheidsinvesteringen, blijven de Wereldbank en het IMF nog steeds pleiten voor minder Staat en minder overheidsuitgaven. De uitleg die ze daarbij geven, is dat deze arme landen gewoon te weinig inkomen hebben om te investeren in hun vitale behoeften.
Mijn stelling is dat je ontwikkelingslanden niet moet dwingen minder uit te geven, maar eerder de rijke landen moet dwingen meer hulp te geven -ze hebben dat tenslotte al jaren geleden beloofd, dat ze die belofte nu maar eens hard maken. Als er echt aanzienlijke hulp naar het Zuiden zou stromen, dan kunnen de overheden daar meer investeren en zo het publieke kapitaal opbouwen dat nodig is om het privé-kapitaal de ondersteunen.
Er werken nochtans duizenden briljante geesten voor deze beide instellingen. Waarom zijn zij blind voor het evidente?
Jeffrey Sachs: Het IMF en de Wereldbank worden al decennia in een houdgreep genomen door de Amerikaanse regering. De Verenigde Staten zijn bijvoorbeeld de enige plek in de geïndustrialiseerde wereld waar men vindt dat de gezondheidszorg in de privésector thuishoort. Die overtuiging wordt via IMF en Wereldbank opgelegd in landen waar dat volkomen ongepast is -ik vind dat trouwens ook in de VS onjuist. Deze vergissing heeft al miljoenen levens gekost. En geen enkele IMF-directeur, geen enkele VS-president, niemand wordt verantwoordelijk gehouden voor alle doden die het gevolg zijn van dit ideologische wanbeleid.
Het lijkt er niet op dat de VS hun greep op IMF, Wereldbank of de rest van de wereld snel zullen lossen. Toch lijkt u behoorlijk optimistisch over de toekomst.
Jeffrey Sachs: Ik ben ervan overtuigd dat we tegen zeer lage kosten de extreme armoede helemaal kunnen uitroeien tegen 2025, maar de titel van mijn boek -Het einde van de armoede- is geen voorspelling, het is een vaststelling van reële kansen die ik zie. We beschikken vandaag over de noodzakelijke middelen om extreme armoede uit de wereld te helpen, maar dat betekent ook dat de morele verantwoordelijkheid voor onze generatie om de juiste keuzes te maken veel groter is dan voor vroegere generaties. Veel burgers en beleidsmakers blijven herhalen dat we doen wat we kunnen en dat meer niet mogelijk is. Dat is niet waar.
In Europa is het besef van de kansen en verantwoordelijkheden veel dieper doorgedrongen dan in de VS. Dat merk je onder andere aan het engagement van de EU om de befaamde 0,7 procent van het BNP voor ontwikkelingssamenwerking te halen tegen 2015. De VS weigert zo’n tijdschema jammer genoeg, ook al beloofde de Amerikaanse regering in 2002 (op de VN-conferentie over financiering van ontwikkeling in Monterrey, nvdr) ernstige inspanningen te leveren om die 0,7 procent te halen. Op dit moment heeft de Amerikaanse regering alle zin voor richting verloren, gelukkig zijn er nog individuen die wél begrijpen waar het vandaag en morgen over gaat. Al is individuele vrijgevigheid absoluut geen vervanging van een degelijk overheidsbeleid.
Wat is de eerste stap in de lange mars naar een wereld zonder extreme armoede?
Jeffrey Sachs: Het opvoeren van voedselproductiviteit. Dat is de eerste stap geweest in elk land dat zich de voorbije eeuw ontwikkeld heeft. Vergelijk de ervaring van Afrika en Azië. Vanaf de helft van de jaren zestig werden in Azië zaadvariëteiten met hogere opbrengst gebruikt, in combinatie met fel verbeterde irrigatiesystemen en meer meststoffen. Het resultaat was een scherpe stijging van de oogsten. Daardoor konden arme boeren hun eigen gezin voeden en hun landbouw diversifiëren.
Met andere woorden: naast maïs en rijst, gingen ze ook fruitbomen planten of melkvee houden om de producten daarvan op de lokale markt te brengen. In Afrika worden nog steeds weinig verbeterde zaden of meststoffen gebruikt, en er is veel te weinig kleinschalig watermanagement, met als gevolg dat er nauwelijks enige toename van de productiviteit plaatsvond. In Afrika is de oogst niet vergroot, de omvang van de boerderijen is voortdurend verkleind, de voedingsstoffen in de bodem geraken uitgeput, terwijl de bevolkingsaangroei opvallend sterk is.
De Aziatische voedselrevolutie zorgde er trouwens niet alleen voor dat de plattelandsbevolking zichzelf beter kon voeden, ze deed ook de prijs van het voedsel op de markt dalen, wat dan weer voordelig was voor de stedelijke armen. De stedelijke groei die daarvan het gevolg was, maakte op zijn beurt de exportgroei vanuit Azië mogelijk en onderbouwde de hele revolutie in diensten en industrie die zich nu afspeelt in Azië.
Moet die landbouwrevolutie de Afrikaanse boeren aanzetten om tulpen en rozen te kweken of toch eerder maïs en sorghum?
Jeffrey Sachs: Op de eerste plaats moet de voedselproductie opgevoerd worden. Afrikaanse boeren zijn in de regel hongerige mensen die niet afhankelijk zouden mogen zijn van export om zichzelf te voeden. Die voedselproductie opvoeren is niet eens zo moeilijk, want vandaag is de opbrengst van hun veld vaak maar een derde of zelfs minder dan wat mogelijk zou zijn met de inzet van eenvoudige, verbeterde technologie.
De armsten in de wereld beschikken vandaag zelfs niet over de meest fundamentele instrumenten zoals landbouwmachines, meststoffen of toegang tot basisgezondheidszorg of onderwijs. Daar tegenover staan de rijken, die vertrekken met veel meer fysiek en menselijk kapitaal.
U pleit voortdurend voor sterke economische groei, maar legt niet uit hoe die gerealiseerd kan worden zonder een mondiale ecologische ramp te veroorzaken.
Jeffrey Sachs: We zitten met de wereldeconomie vandaag inderdaad op een niet duurzaam en gevaarlijk spoor. De vlees- en visconsumptie van de kleine groep rijken bedreigt wereldwijd de wouden, grasvelden en oceanen. We hebben echter niet minder economie nodig, we hebben een andere economie nodig.
De sleutel ligt bij technologische en wetenschappelijke oplossingen, een groter publiek bewustzijn en een nieuwe ethiek, die aangepast is aan de schaal en uitdagingen van de geglobaliseerde wereld waarin we leven. De vraag wat “gepast gedrag” is, moet vandaag in heel andere termen gesteld worden dan vijftig jaar terug.
U noemt vrijhandelszones of exportproductiezones een ‘indrukwekkend voorbeeld van programma’s die met groot succes op grote schaal zijn doorgevoerd’. Voor de vakbonden zijn die EPZs echter de ultieme voorbeelden van sociale achteruitgang en het ondermijnen van sociale rechten.
Jeffrey Sachs: Ik begrijp die kritiek wel, maar ik zie ontwikkeling eerder als een video dan als een snapshot. In elk land met een moderne economische groei, heeft de textielindustrie een voortrekkersrol gespeeld. Van Hongkong over Thailand tot China, telkens vertrekken deze landen met simpele, gestandaardiseerde technologie in arbeidsintensieve economische sectoren zoals kleding en textiel.
Veel regio’s die op het globale economische toneel verschenen als EPZs, ontwikkelden zich daarna tot boomende uitvoerders van hoogtechnologische goederen. De kritiek op de EPZs is dus heel statisch en toont een gebrekkig inzicht in hoe een markteconomie zich ontwikkelt. Anderzijds vind ik wel dat op elk moment van ontwikkeling de sociale basisrechten zoals bescherming tegen mishandeling, het verbod op kinderarbeid, de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, en het recht op organisatie gegarandeerd moeten worden.
Die basisrechten ontbreken nu net in de vrijhandelszones.
Jeffrey Sachs: Ik pleit in elk geval voor die basisrechten. Maar dat belet niet dat je aanvaardt dat mensen met heel weinig vorming en heel mechanische jobs ook lage lonen krijgen. Vaak vind je in de snij- en stikateliers jonge vrouwen die niet kunnen lezen of schrijven, hun vaardigheden zijn heel beperkt en de arbeidsreserve is enorm groot. Dan zullen hun lonen ook erg laag zijn. Toch zijn die lonen en die banen voor hen een stap vooruit tegenover de situatie op het platteland, die ze ontvluchten. Hun lagelonenbanen zijn niet het einde van het verhaal, ze zijn er het begin van.
Hoe zorgt u voor het noodzakelijk vervolg op die vaak lamentabele start?
Jeffrey Sachs: Daarvoor heb je een krachtige overheid nodig, die moet zorgen voor de basisinfrastructuur van gezondheidszorg, onderwijs en voeding. Want wie ziek, ondervoed of analfabeet is, heeft gewoon niet de beginmogelijkheden om uit de absolute armoede te geraken. En zo leven er vandaag honderden miljoenen mensen. Zorgen voor betere lonen voor deze mensen zou mooi zijn, maar belangrijker is ervoor te zorgen dat ze hun menselijk kapitaal kunnen opbouwen. En daarvoor zijn er meer en betere overheidsinvesteringen nodig.
2005 moest het jaar worden van de millenniumdoelstellingen, schuldkwijtschelding en de ontwikkeling van Afrika. Is dat gelukt?
Jeffrey Sachs: De VS maakten uiteindelijk een draai van 180 graden toen president Bush voor de voltallige Algemene Vergadering verklaarde dat de VS de MDGs ten volle steunen. Het gevolg van die foute buitenlandpolitiek van de VS is dat de wereld steeds onveiliger wordt. In 2006 hebben we minder woorden nodig -die hebben we in overvloed gekregen in 2005. In 2006 is het tijd voor daden. Want van de vele beloften die Europa vorig jaar gedaan heeft, is op het terrein nog niet veel te merken. Ik wil eind 2006 weten hoeveel muskietennetten er dit jaar uitgedeeld werden in Afrika, hoeveel malariabestrijding er effectief gerealiseerd is, hoeveel mensen er retrovirale behandelingen tegen aids kregen, hoeveel verarmde boeren toegang kregen tot verbeterde landbouwtechnologieën. 2005 was het jaar van de diplomatie, 2006 moet een jaar van actie worden.
Europa heeft het in 2005 uitstekend gedaan, terwijl de Verenigde Staten zich onvergeeflijk fout gedragen hebben. De VS hebben zelfs geprobeerd om elke verwijzing naar de MDGs uit de slottekst van de VN Millenniumtop +5 te halen. Dankzij het verzet van de wereldwijde civiele samenleving en van heel veel regeringen, moesten de VS bakzeil halen. Vooral Afrikaanse regeringen lieten er geen twijfel over bestaan dat zij mordicus vasthielden aan de MDGs.