"Kasjmiri verkiezen India"

De ‘zaak-Kasjmir’ ontstond bij de onafhankelijkheid van het subcontinent in augustus 1947 en de deling tussen India en Pakistan die daar het resultaat van was. Bij die scheiding tussen het overwegend hindoeïstische India en moslim Pakistan koos de hindoevorst van Kasjmir, hoewel een meerderheid van de bevolking van de vruchtbare regio moslim was en nog steeds is, toch voor India. Mark Vandommele ging praten met Mama Kotroo, een Kasjmiri die al jaren in Laken woont.

Van de 11de tot de 13de eeuw was Kasjmir de invalspoort geweest voor de Afghaanse en Centraal-Aziatische moslimvorsten die het Indische subcontinent wilden veroveren. Kasjmir was immers een ‘paradijs’ van groen, bosrijk en vruchtbaar land met een mild en aangenaam klimaat, gelegen aan de voet van de Himalaya. Heel anders dus dan de barre berggebieden van het Afghaanse hoogland, maar ook heel anders dan de rest van het subcontinent.

Kiezen voor India
Na de moslims en het Mogolrijk kwamen de Britten. Zij kwamen vanuit het zuiden en drongen geleidelijk aan noordwaarts en kregen staat na staat in handen. Kasjmir bleef een vorstendom onder Britse ‘bescherming’, geleid door een hindoemaharadja. In 1947 moest Kasjmir beslissen of het bij Pakistan zou aansluiten of bij India. Toen de vorst aarzelde, liet Pakistan Pathanen uit het Pakistaans-Afghaanse grensgebied het land binnenvallen. India reageerde positief toen de maharadja om militaire bijstand vroeg – met de stille afspraak dat Kasjmir bij India zou aansluiten. Wellicht had de maharadja liever een onafhankelijke staat opgericht. Voor het onafhankelijke India was er een bijkomende ‘sentimentele’ reden: Kasjmir was het land van de pandith, de belangrijke brahmaanse kaste van leraars. En Jawaharlal Nehru, de eerste premier, leider van de onafhankelijkheidsbeweging en stichter van de eerste ‘dynastie’ (Nehru – Indira Gandhi – Rajiv Gandhi) die India zou regeren, was een pandith.

Mama Kotroo
In Laken, in de schaduw van het Koninklijk Kasteel, woont Mama Kotroo samen met zijn vrouw Els Vanneste (dochter van de voormalige gouverneur van West-Vlaanderen) en hun dochtertje Nora. Kotroo is een Kasjmiri, moslim en berggids. Elk jaar trekt Kotroo voor een paar maanden naar Kasjmir om er toeristen te begeleiden op trekkings, en om er als zakenman artisanale producten op te kopen. De toestand in Kasjmir baart hem zorgen, de spanning loopt er al meer dan drie jaar hoog op, het is angstig afwachten of het kruitvat ook écht zal ontploffen. Voor Mama en voor alle inwoners van Kasjmir – moslims en hindoes – is dit een regelrechte ramp: de toeristische sector, een uiterst belangrijke economische pijler, is zo goed als volledig ineengestort. Voor gidsen, dragers, verkopers van souvenirs, tapijten en sjaals, ambachtslui en bewerkers van kasjmierwol en zijde, eigenaars van hotels en guesthouses en hun bedienden zijn het sombere tijden. Voor het eerst sinds de onafhankelijkheid van India is er in dit gebied sprake van toenemende armoede. Het aards paradijs wordt stilaan een hel.

Multicultureel en multireligieus land
Kasjmir heeft een heel oude geschiedenis en beschaving. De taal behoort tot een subgroep van het Sanskriet, de taal van de Indo-Ariërs, waartoe ook de meeste Europese Indo-Germaanse talen behoren. De Indo-Ariërs trokken zowat vijftien eeuwen voor onze tijdrekening India binnen. Bij de inval van de moslimvorsten nam een deel van de oorspronkelijke bevolking de nieuwe religie over. Maar het hindoeïsme, dat ook het boeddhisme had voortgebracht, bleef leven. Kasjmir kende een bijzondere ontwikkeling van de Shivaverering. In de zomermaanden is er de jaarlijkse grote bedevaart naar de Shivatempel hoog in de bergen. Het aangrenzende Ladakh is veeleer boeddhistisch. Bovendien leven er nog enkele verspreide groepjes christenen. “Ons land is multireligieus. In normale tijden gaat het wederzijds respect erg ver: hindoes, boeddhisten en christenen eten geen varkensvlees, moslims geen rundvlees (nvdr: Nandi, de stier, is het rijdier van Shiva). Tempels en moskeeën staan in elkaars buurt. Wanneer de zomerse bedevaart naar Shiva op gang komt, werken moslims en hindoes uit Kasjmir samen om het de pelgrims naar de zin te maken. Natuurlijk, zo’n mensenstroom is ook economisch belangrijk … Maar de aanspraken van Pakistaanse zijde, die vooral leven in fundamentalistische kringen, staan haaks op de tolerante traditionele Kasjmirisamenleving.”

Doodgezwegen burgeroorlog
Al drie keer werd tussen India en Pakistan oorlog gevoerd en telkens staat Kasjmir centraal in het conflict. De internationale berichtgeving over de oorzaken van de rivaliteit spitst zich toe op de religieuze achtergrond, maar dat klopt niet. De Pakistanen – vooral de Pathanen – hebben westelijk Kasjmir ingepalmd: Azad Kasjmir. Ook China wou een deel van Kasjmir inpikken en bij het inlijven van Tibet bij de Volksrepubliek, bezette Peking ook Aksai Cin op het plateau van Ladakh. Kotroo is heel beslist: “De meerderheid van de Kasjmiri – ook de moslims! – willen bij India blijven.” Een mening die hij niet onder stoelen of banken steekt, lang vooraleer een onderzoek van Britse parlementsleden dit bevestigt. “India heeft goed voor de Kasjmiri gezorgd en goed geïnvesteerd.” Vanwaar dan die herhaaldelijk opstekende onrust? “Er spelen vele factoren mee: extremistische moslims in Azad Kasjmir ijveren voor een ‘hereniging’ van Kasjmir. Aan de universiteit van Kasjmir vinden ze steun bij fundamentalistische studentenkringen die kunnen rekenen op de financiële steun van Saudi-Arabië via de Walabieten (nvdr: een Saudische moslimrichting). In Afghanistan kregen de strijdende partijen, gesteund door de grootmachten, wapens toegeleverd. Zo kregen onder meer de Taliban Amerikaanse wapens om er de Sovjets en hun Afghaanse bondgenoten mee te bevechten. Nu de Taliban het pleit hebben verloren, komen ze – met hun wapens – naar Kasjmir. De spanning in de regio nam toe naarmate de strijd in Afghanistan heviger werd. De Taliban zijn bovendien nog niet verslagen. In het grensgebied met Pakistan zijn ze heer en meester. Hun houding daar is een belangrijke factor voor wat er vandaag in Kasjmir gebeurt.”

Vakantieland?
Kasjmir is een vakantieland bij uitstek, en dat niet alleen voor Europeanen, maar ook voor Indiërs. “Al tijdens het Britse bestuur zochten de koloniale bestuurders verademing in Kasjmir voor het heetvochtige klimaat van de Indiase laagvlakten. In de valleien, meren en bergen van Kasjmir konden ze bekomen van de drukte. Ook de hogere kasten van India hebben de weg naar Kasjmir gevonden. Er is een overvloed aan groenten en fruit, de curry – een mengsel van diverse kruiden – is er heerlijk zacht, er zijn de vele kuur-oorden … De bevolking had het er goed, tweemaal daags werd er basmatirijst geserveerd. Hongerproblemen zoals India zo vaak kende, waren in Kasjmir onbekend. Bedelaars waren er nauwelijks te vinden. Wanneer de mensen uit de bergen – meestal hindoes – naar beneden komen met hun kuddes, om er wol en artisanale producten te verkopen, vinden ze onderdak bij een gastvrije bevolking, ook bij de moslims. Iedereen heeft er zijn eigen huis, solidariteit is er nog echt en hartverwarmend … Kasjmir ligt wel in India, maar is India niet. En in India mogen we onszelf zijn.” Mama’s hart spreekt als hij ons met glinsterende ogen een breed panorama schildert en met woorden meeneemt naar een 6.000 meter hoge top, waar we kunnen rusten bij een meer met uitzicht op de eeuwige sneeuw van de Himalaya.

Kind van twee culturen
Nora, het zesjarig dochtertje van Els en Mama, steelt het hart van elke bezoeker. Het is een kind van twee culturen, met een oma in West-Vlaanderen en een oma aan het Wularmeer in Kasjmir. Met haar neefjes en nichtjes heeft ze zich het Kasjmiri eigen gemaakt, en deelt ze met lied en dans in hun cultuur. En op de kleuterschool in Jette laat ze ook haar klasgenootjes delen in de Kasjmirse gastvriendelijkheid. Een Kasjmirse maaltijd, gegeten met de handen zoals het vandaag nog de gewoonte is, gezeten op de grond.
En dan komt het: “Mama Kotroo mist de Kasjmirse gastvrijheid en solidariteit. In Kasjmir – en ook in India in het algemeen – wordt veel meer met elkaar gedeeld, broers en zusters. Binnen de familie help je elkaar, je bent voor elkaar verantwoordelijk. En mensen maken daar helemaal geen misbruik van. Je bent maar gelukkig als iedereen van je familie gelukkig is en het goed heeft.” De ontmoeting met Europa, het leven in ons land was dan ook een schok, ook al treft hij het goed met zijn schoonfamilie. “Ja, ook hier is er nog hartelijkheid, zoals bij de West-Vlaamse boerin die me uitnodigde voor een een boterham met kaas.”
In België leeft een drietal ‘echte’ Kasjmiri. Of ze elkaar regelmatig ontmoeten? “Nee, niet echt …” Maar Els schudt het hoofd: wat is ‘niet veel’? En dan blijkt: hier moet je eerst een afspraak maken, en al gebeurt dat met de regelmaat van een klok, het is niet veel. “Veel betekent immers dat je op elk moment van de dag bij je vriend kunt binnenvallen …” Ook voor Els is het een moeilijke keuze: twee vaderlanden, twee families, een dochtertje laten delen van twee culturen die zo heel wijd uit elkaar liggen.