‘Kazachse gevangenissen zijn erger dan de Goelag-kampen’

‘In Kazachstan regeert president Nursultan Nazarbayev in een totalitaire dictatuur. Mensenrechten worden systematisch geschonden en in de gevangenissen heerst een monstrueus regime waarbij extreme brutaliteiten en groteske mishandelingen niet geschuwd worden.’ Met die scherpe woorden vestigde Joe Higgings, Europees Parlementslid uit Ierland, tijdens een plenaire sessie in het Europees Parlement op 18 oktober de aandacht op Kazachstan.

Een week later (op 26 oktober) is de president van het Centraal-Aziatische land in België ‘om de bilaterale akkoorden tussen Kazachstan en de Europese Unie te versterken’, aldus Jose Barroso, de voorzitter van de Europese Commissie. Dat president Nazarbayev door Europese leiders ontvangen wordt, is ondenkbaar voor activist Ainur Kurmanov.

Censuur en kinderarbeid

Ainur Kumanov is in Kazachstan actief in verschillende sociale protestbewegingen. Momenteel verblijft hij enkele dagen in België om onder andere in het Europees Parlement te getuigen over de situatie in Kazachstan. ‘De regering doet er alles aan om het Kazachse imago in het Westen hoogstaand te houden. Ik ben hier om een alternatieve kijk te geven op het regime’, legt Kumanov uit.

Volgens de activist zijn mensenrechtenschendingen in Kazachstan schering en inslag. ‘Er is geen enkele vorm van vrije meningsuiting toegestaan: onlangs nog werd een krant het zwijgen opgelegd en verschillende websites zijn niet toegankelijk. Verder kunnen oppositiepartijen zich niet registreren en elke vorm van (vreedzaam) protest wordt meteen in de kiem gesmoord.’

Ainur Kumanov verwijst ook naar een rapport van Human Rights Watch dat in juli gepubliceerd werd. Daaruit bleek dat er op tabaksplantages kinderarbeid en economische uitbuiting voorkomt. Kumanov benadrukt in het bijzonder ook nog het Kazachs gevangenisregime. ‘De toestand in de gevangenissen in Kazachstan is nu nog erger dan in de Goelag-kampen van de Sovjet-Unie.’

Gevangenissen

Begin oktober gingen foto’s van gevangenen die hun buik – uit protest – open sneden de wereld rond. Joe Higgings kon tijdens een missie in Kazachstan beslag leggen op getuigenissen van ex-gevangenen die de onmenselijke behandelingen bevestigden. Manfred Nowak, VN-rapporteur voor Foltering, kaartte hetzelfde probleem aan toen hij vorig jaar een bezoek bracht aan Kazachstan. Hij stelde dat het gebruik van foltering systematisch voorkomt in de gevangenissen.

‘Voor de gevangen die vrij komen is er geen enkele vorm van opvang. De ngo’s, die beweren zich in te zetten voor mensenrechten, sluiten zich in feite gewoon aan bij het regime en ontkennen zelfs dat er een probleem is. Activisten die de situatie wel aanklagen worden gearresteerd en zelf gevangen gezet’, zegt Kumanov.

Het Kazachse OVSE-voorzitterschap

Ainur Kurmanov vindt het onvoorstelbaar dat het Westen nog steeds samenwerkt met Kazachstan, maar heeft daar een verklaring voor. ‘Aangezien Kazachstan veel olie en gas heeft, is het een interessante handelspartner. In 2010 werd het land zelfs voorzitter van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE).’

Toen in 2007 overeengekomen werd dat Kazachstan het voorzitterschap zou opnemen, beloofde het regime fundamentele veranderingen door te voeren. ‘Daar is nog steeds niets van in huis gekomen’, zegt Kumanov. ‘De situatie ging er zelfs op achteruit.’  

Ondanks protesten van mensenrechtenactivisten vindt begin december een OVSE-top plaats in Astana, de hoofdstad van Kazachstan. De bedoeling was dat tegelijkertijd ook een ngo-top zou doorgaan in de schaduw van die OVSE-bijeenkomst, maar dat gaat momenteel niet door. De officiële verklaring van de Kazachse autoriteiten is dat er in Astana te weinig hotels zijn om alle deelnemers van de ngo-top te huisvesten. De ngo’s zelf verklaren op hun beurt dat de boekingen al in orde waren, maar dat zij onlangs bericht kregen dat alles geannuleerd werd.