Keniaanse vluchtelingen keren terug met angst

De operatie met de naam “Rudi Nyumbani” (‘terugkeer naar huis’ in het Kiswahili), begon op 5 mei. De vluchtelingen laadden materieel, mest, zaden en persoonlijke bezittingen op legertrucks en bussen, en werden teruggevoerd naar hun boerderijen. Ze namen ook de tenten mee waarin ze vier maanden geleefd hebben, omdat ze die nodig hebben terwijl ze hun vernielde huizen heropbouwen.
Voorlopig worden enkel bewoners van het platteland teruggevoerd en het is nog onduidelijk wanneer de stedelijke vluchtelingen aan de beurt zijn. De overheid benadrukt dat het om een vrijwillige terugkeer gaat, maar de gewapende soldaten die het proces in goede banen leidden, gaven een andere indruk. Eind vorige week nam het Keniaanse Rode Kruis de operatie over.
De operatie is een onderdeel van het akkoord dat eind februari werd afgesloten met bemiddeling van de voormalige VN-baas Kofi Annan. Daarmee kwam een einde aan maanden van politieke onrust die het land teisterden na de verkiezingen in december. Een groot deel van het geweld was gericht tegen de Kikuyu’s, de grootste etnische groep in Kenia die een groot deel van de economische en politieke elite uitmaakt.
Volgens officiële cijfers zijn meer dan 350.000 mensen op de vlucht geslagen voor het geweld, dat uitbrak toen presidentskandidaat Raila Odinga de zittende president Mwai Kibaki ervan beschuldigde de verkiezingen gemanipuleerd te hebben. De twee hebben zich onder leiding van Annan verzoend met een vredesvoorstel, waarbij Kibaki president blijft en Odinga eerste minister wordt.
Ook de operatie zorgt voor controverse binnen de regering. Sommige leden van Odinga’s partij vinden dat de vluchtelingen pas kunnen terugkeren nadat de strijdende partijen in hun gemeenschap zich verzoend hebben, terwijl Kibaki’s partij iedereen zo snel mogelijk wil laten terugkeren. Volgens het Keniaanse Rode Kruis leven verspreid over het hele land nog zo’n 150.000 vluchtelingen in 166 tijdelijke kampen die vaak opgericht zijn op marktplaatsen en in  politiestations en scholen.
Conflicten over grondbezit lagen vaak aan de basis van het geweld na de verkiezingen, dat aan duizenden mensen het leven kostte. Een deel van de vluchtelingen keert nu terug naar land waarover onenigheid bestaat. Na de onafhankelijk in 1963 zouden stukken land aan Kikuyu’s gegeven zijn zonder rekening te houden met de mening van de lokale bevolking. Dorpen, scholen en boerderijen die Kikuyunamen hadden gekregen, werden de voorbije maanden herdoopt nadat hun bewoners gevlucht waren.

Angst voor terugkeer

Veel vluchtelingen vrezen dan ook een vijandelijke ontvangst door dezelfde buren waarvoor ze op de vlucht geslagen zijn, en blijven in de kampen. In een kamp in de westelijke stad Eldoret weigeren 16.000 vluchtelingen te vertrekken. Ze willen compensaties van de overheid en zouden graag elders gaan wonen, uit vrees voor hun veiligheid.
“Hoe kan ik terugkeren en samenleven met mijn buren”, vraagt Phyllis Njoki, een oude vrouw in één van de kampen. “Je ziet dat ik oud ben en ze niet kan trotseren. Ze zullen me deze keer vermoorden.” Ook Lydia Ombati is bezorgd om haar veiligheid. “Ik heb mijn boerderij bezocht, maar mijn gewassen zijn vernield terwijl die van mijn buren intact zijn. Als ik vraag wat er gebeurd is, krijg ik alleen zwijgende blikken. Hoe kan ik met die mensen samenleven?” Toch zal Ombati terugkeren, naar eigen zeggen omdat ze geen keuze heeft nu de overheid de kampen binnenkort wil sluiten.
De minister voor Speciale Programma’s, Naomi Shaaban, waarschuwde de vluchtelingen alvast dat ze niet te veel moesten verwachten. “Als je een huis met meerdere verdiepingen had, verwacht dan niet dat de regering hetzelfde gebouw zal optrekken voor je. We zullen je zo niet compenseren. We zullen er wel voor zorgen dat je een nieuw leven kunt beginnen.”
De minister gaf niet meer uitleg over wat de tienduizenden vluchtelingen dan wel konden verwachten. De overheid vermijdt zorgvuldig details te geven over de compensaties. De provinciale gezant voor de Rift Vallei, Noor Hassan, wist wel te vertellen dat de overheid scholen, ziekenhuizen en andere infrastructuur zou heropbouwen als iedereen teruggekeerd is naar hun huizen. Maar dergelijke projecten vergen jaren, dus het ziet ernaar uit dat de vluchtelingen voorlopig vooral op zichzelf aangewezen zijn.