"Kernwapenvrij Midden-Oosten ligt niet voor de hand"

Israël heeft kernwapens en Iran heeft misschien plannen om atoomwapens te bouwen. In de regio werden de voorbije decennia verscheidene oorlogen uitgevochten en het vuur lijkt makkelijk weer aan de lont te kunnen worden gestoken. “De situatie is complex en kan waarschijnlijk niet opgelost worden door één conferentie te organiseren”, geeft Ikeda toe in een e-mailinterview met IPS. “Gelet op de geschiedenis van oorlog en geweld en de diepgewortelde vijandschappen in de regio, zal het zelfs allesbehalve makkelijk zijn alle deelnemers bij elkaar te brengen. Maar de huidige situatie is onaanvaardbaar en kan elk ogenblik dramatisch verslechteren.”
Volgens Ikeda moet er dus gepraat worden over een kernwapenvrij Midden-Oosten. De verdragen die vorig jaar kernwapenvrije zones oprichtten in Centraal-Azië en Afrika zijn volgens hem “een belangrijke bron van hoop”.
De oproep om een conferentie te organiseren over een kernwapenvrij Midden-Oosten komt van de Non-proliferatieconferentie die in mei in New York werd gehouden. Heeft die bijeenkomst echt iets bijgedragen tot nucleaire ontwapening, of waren er gewoon beloften en dooddoeners te horen?
Ikeda: “Er bestaan uiteenlopende meningen over de resultaten van de conferentie in mei. Het is bijvoorbeeld jammer dat belangrijke tegenstellingen tussen kernmachten en landen die geen kernwapens hebben, niet overbrugd konden worden. Daardoor raakte het voorstel om internationale onderhandelingen over nucleaire ontwapening te beginnen volgens een concreet tijdsschema, niet in het slotdocument. Ook voor veel andere problemen bleef een oplossing uit.
Maar de verdeeldheid die de Non-proliferatieconferentie van 2005 verlamde, werd vermeden, en in het slotdocument staan specifieke actieplannen. Volgens mij wijst dat op een groeiend bewustzijn bij regeringen dat we de kans niet mogen verspelen om nieuwe vooruitgang te boeken in de richting van een kernwapenvrije wereld.”
Wat zijn volgens u de belangrijkste resultaten van de conferentie?
“Ik denk dat het er drie zijn. Ten eerste: het slotdocument bevestigt dat alle landen speciale inspanningen moeten leveren om een kader te scheppen dat een wereld zonder kernwapens haalbaar maakt, en verwijst voor het eerst naar voorstellen om een kernwapenconventie op te stellen.
Ten tweede: de conferentie stemde ermee in dat de enige absolute garantie tegen de dreiging die uitgaat van kernwapens, hun afschaffing is. En ten derde: de conferentie heeft alle landen opgeroepen zich aan de principes van het internationaal humanitair recht te houden en oog te hebben voor de catastrofale gevolgen van elk gebruik van kernwapens.
De eis van niet-gouvernementele organisaties en landen zonder kernwapens om een kernwapenconventie op te stellen die deze massavernietigingswapens overal zou verbieden, wordt wel nog altijd afgewezen. Daar is het te vroeg voor, klinkt het. Andere tegenstanders vinden dat een dergelijke conventie niet strookt met de realiteit van de huidige internationale relaties. Daardoor maakte het thema niet direct deel uit van de onderhandelingsagenda. Maar dat maakt de verwijzing ernaar in het slotdocument van de conferentie des te belangrijker.
Ik geloof dat dit een gevolg is van de samenwerking tussen een hele reeks van actoren, van de voorzitter van de conferentie en belangrijke VN-agentschappen tot regeringen die werk willen maken van nucleaire ontwapening en gepassioneerde burgerorganisaties. De jongerenafdelingen van Soka Gakkai verzamelden in Japan bijvoorbeeld meer dan 2,2 miljoen handtekeningen voor een kernwapenconventie.”
Hoe gaat het nu verder?
“We moeten voortbouwen op dit elan. We moeten snel beginnen te onderhandelen over een kernwapenconventie, met het oog op de volgende Non-proliferatieconferentie in 2015. Dat jaar herdenken we de zeventigste  verjaardag van het gebruik van kernwapens tegen Hiroshima and Nagasaki. Er moeten veel hindernissen worden overwonnen, maar ik ben ervan overtuigd dat de tijd rijp is voor een volledig verbod op kernwapens.
De discussie tussen regeringen kaderde vaak in een politieke en militaire logica, maar de nieuwe elementen in het slotdocument van de voorbije conferentie geven prioriteit aan humanitaire waarden en de eis om de waardigheid van het leven te respecteren.”
In welk opzicht vormen kernwapens een humanitaire aangelegenheid?
“Mensen die de nucleaire aanval op Hiroshima en Nagasaki overleefden, vertelden over hun ervaringen op de conferentie. Het lijden dat veroorzaakt wordt door atoomwapens blijft niet beperkt tot de tijd onmiddellijk na de inzet. Kernwapens zijn de meest onmenselijke wapens. Ze blijven generaties lang pijn veroorzaken en het fundament van de menselijke waardigheid aantasten.”