Kiest Brussel voor Jaffna of Kuala Lumpur?

We moeten niet alleen géven aan de Derde Wereld, we moeten ook leren van die mensen. Het is een stelling die met rituele regelmaat herhaald wordt op vergaderingen, vieringen, manifestaties en andere bijeenkomsten van de Noord-Zuidbeweging. Het wordt overigens tijd nog eens aan een naamsverandering te denken voor dat amalgaam van organisaties, bewegingen en vriendenkringen. De tegenstelling die men wil bestrijden, is immers niet langer louter te beschrijven in termen van Noord en Zuid, dat heeft de ministertop van de Wereldhandelsorganisatie in Genève definitief bewezen.
De rijken en de machtigen –waartoe wij allen behoren, zoals koning Albert in zijn 21 juli-toespraak stelde– moeten dus ook leren van de armen en machtelozen. Maar wat willen we overnemen van de Afrikanen, Aziaten, Latijns-Amerikanen en generatiearmen in eigen samenleving? De antwoorden daarop blijven meestal steken in algemeenheden en romantische clichés. ‘Tijd nemen voor elkaar.’ ‘Solidariteit met de zwakkere.’ ‘Leven in vanzelfsprekende verbondenheid met de natuur.’ Het zal allemaal wel waar zijn, maar het wordt nergens zichtbaar, zelfs niet binnen de bewegingen die het verkondigen. Bij deze willen we een poging doen om eens een concreet voorbeeld te geven.
Maleisië en Sri Lanka zijn twee Aziatische landen die bij hun onafhankelijkheid in respectievelijk 1957 en 1947 te maken hadden met etnische spanningen. Een halve eeuw geleden werd met name Maleisië gezien als een kruitvat, terwijl de verhoudingen tussen Tamils en Singalezen in Sri Lanka over het algemeen ingeschat werden als beheersbaar. De geschiedenis is anders gelopen. Sri Lanka worstelt nog steeds met een dodelijke burgeroorlog waarin etniciteit, taal en territorium een gesloten driehoek vormen waaruit geen enkele politicus nog kan ontsnappen. Maleisië heeft zijn communautaire tegenstellingen kunnen keren in een politieke constructie waarin het debat gaat over ideeën, niet over afkomst, taal of regio.
De omslag van verwachting naar realiteit in beide landen heeft te maken met een lange reeks specifieke elementen en gebeurtenissen, maar één element is alvast de moeite om goed te overwegen: de institutionele constructie die in beide landen tot stand kwam en die een grote invloed uitgeoefend heeft op de al dan niet conflictuele uitkomst van de spanningen tussen verschillende gemeenschappen. In Sri Lanka heeft men de opkomst van communautaire politieke partijen en kiesomschrijvingen toegestaan, in Maleisië werd dat verboden. In Sri Lanka leidde dat tot etnisch opbod, in Maleisië tot een situatie waarin etnische politiek niet loonde. Wat wij daaruit kunnen leren –stel dat het waar is dat we willen leren van wat er in de “arme landen” aan geschiedenis gemaakt wordt– is dat een institutionele hervorming van doorslaggevend belang kan zijn voor de kansen op samenleven met verschillende gemeenschappen in één nationaal verband.
Er komt een grote staatshervorming aan in België, en het wordt de hoogste tijd dat de politieke wereld knopen doorhakt. Zullen die hervormingen uitgaan van de behoefte om tot meer samenhang te komen, of zullen ze weer een stap verder gaan in de logica dat minder België per se beter is? Als Bart De Wever begin augustus op de RTBF verklaart dat Franstaligen die op Vlaamse grond komen wonen migranten zijn die zich moeten aanpassen, dan is die uitspraak het gevolg van de manier waarop de Belgische politiek in het verleden met communautaire tegenstellingen is omgegaan. De Wever maakt meteen duidelijk wat zijn beleidsvisie is ten aanzien van migranten –aanpassen of oprotten– maar hij verheldert ook zijn visie op de verhouding tussen verschillende vormen van gemeenschappen in dit land. De vraag is wat de grote politieke partijen nu gaan doen. Kiezen zij voor Jaffna of voor Kuala Lumpur? Voor conflict en scheiding, of voor samenhang en solidariteit? Het is een vraag die ook door de Franstaligen met concrete engagementen beantwoord moet worden.